مولفه القلوب

[ویکی فقه] مولفة القلوب، به کفاری اطلاق می شود که با اختصاص بخشی از زکات به ایشان، دل های ایشان، جلب و به اسلام متمایل می شود و یا در جهاد یا دفاع، مسلمانان را همراهی می کنند. در جنگ با قبیله ثقیف و هوازان، غنایم زیادی نصیب پیامبر و مسلمانان شد. آن حضرت از خمس این غنایم به اشراف و بزرگان مکه بخشش کرد. طبری می نویسد: «پیامبر به کسانی از اشراف مکه که می خواست دل های آنها را جلب کند، عطا داد و آنها به "مؤلفة قلوبهم" مشهور شدند.
نبی مکرم اسلام، حضرت محمد (صلی الله علیه و آله وسلّم) در ماه شوال سال هشتم هجری، پس از آگاهی از تصمیم اشراف و بزرگان هوازن و ثقیف برای حمله به مسلمانان، تصمیم گرفت به مقابله با آنها بپردازد. پیامبر با ۱۲ هزار نفر از مسلمانان به سوی دشمن حرکت کرد. مسلمانان در ابتدای این جنگ، شکست خوردند؛ اما در نهایت، پیروز شدند. دشمنان اسلام پس از شکست، برخی به طائف و گروهی به نخله رفتند و عده ای در اوطاس اردو زدند. در این جنگ، غنایم زیادی نصیب مسلمانان شد. پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) خمس این اموال را ـ که متعلق به خودش بود ـ به افردی بخشید که در تاریخ اسلام به «مؤلفة القلوب» مشهور شده اند.
معنای مؤلفة القلوب
مؤلفة القلوب را در لغت، از این عبارات برگرفته اند: «الًفتَ بینَهم تالیفاً...؛ الفت دادی بین آنها الفتی»؛ یعنی تفرقه بین آنها را از بین بردی و «الًفتَ الشی تالیفا...؛ چیزی را الفت دادی.» بنابراین در لغت به معنای پیوند دادن بین دل ها و جمع کردن آنهاست.مؤلفةالقلوب در اصطلاح، یک معنای عام و یک معنای خاص دارد. این کلمه در معنای اصطلاحی عامش به کفاری اطلاق می شود که با اختصاص بخشی از زکات به ایشان، دل های ایشان، جلب و به اسلام متمایل می شود و یا در جهاد یا دفاع، مسلمانان را همراهی می کنند. همچنین به «ضعفاء العقول» از مسلمانان (کسانی که از نظر عقلی کاستی دارند) «مؤلفة القلوب» اطلاق می شود و به آنها نیز اموالی می پردازند تا اعتقاد یا رغبتشان برای همراهی مسلمانان در جهاد و دفاع، تقویت شود. البته در اینکه آیا تالیف قلوب تنها به کفار اختصاص دارد و یا شامل مسلمانان می شود ـ همان گونه که در غایة القصوی آمده است ـ اختلاف وجود دارد؛ اما مؤلفة القلوب در معنای اصطلاحیِ خاصش شامل کسانی می شود که پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله وسلّم) برای جلب آنها به اسلام، بخشی از غنایم جنگ هوازان را به ایشان بخشید. این گروه، شامل افرادی چون ابوسفیان، معاویه، حکیم بن حزام، نضر بن حارث و دیگران بوده اند که به آنها اشاره خواهد شد.
← تعریف علی بن ابراهیم قمی
در قرآن کریم و در آیات متعددی به تالیف قلوب اشاره شده است. خداوند متعال در سوره انفال آیات ۶۲ و ۶۳ می فرماید:«...هُوَ الَّذی اَیدَکَ بِنَصْرِهِ وَ بِالْمُؤْمِنینَ وَ اَلَّفَ بَینَ قُلُوبِهِمْ لَوْ اَنْفَقْتَ ما فِی الْاَرْضِ جَمیعاً ما اَلَّفْتَ بَینَ قُلُوبِهِمْ وَ لکِنَّ اللَّهَ اَلَّفَ بَینَهُمْ اِنَّهُ عَزیزٌ حَکیمٌ؛ ...او بود که تو را با یاری خود و مؤمنان نیرومند ساخت و میان دل های آنان الفت انداخت که اگر آنچه در روی زمین است همه را خرج می کردی نمی توانستی میان دل های آنان الفت برقرار کنی، ولی خدا بود که میان آنان الفت انداخت؛ چرا که او توانای حکیم است.»خداوند متعال در این آیه به تالیف قلوب بین مؤمنان اشاره دارد که از جانب خودش صورت گرفته است، همچنین در آیه ۱۰۳ سوره آل عمران می فرماید:«وَ اذْکُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَیکُمْ اِذْ کُنْتُمْ اَعْداءً فَاَلَّفَ بَینَ قُلُوبِکُمْ فَاَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ اِخْواناً....؛ و نعمت خدا را بر خود یاد کنید: آن گاه که دشمنان بودید؛ پس میان دل های شما الفت انداخت تا به لطف او برادران هم شدید....»خداوند در این آیه نیز به نعمت برادری اشاره کرده است که از راه تالیف قلوب به دست می آید.در سوره توبه، آیه ۶۰ «مؤلفة قلوبهم» به کسانی اطلاق شده است که مستحق دریافت زکات اند:«اِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ الْمَساکینِ وَ الْعامِلینَ عَلَیها وَ الْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَ فِی الرِّقابِ وَ الْغارِمینَ وَ فی سَبیلِ اللَّهِ وَ ابْنِ السَّبیلِ فَریضَةً مِنَ اللَّهِ وَ اللَّهُ عَلیمٌ حَکیم ؛ صدقات، تنها به فقیران و بینوایان و متصدیان گردآوری و پخش ] آن و کسانی که دلشان به دست آورده می شود و در راه آزادی ] بردگان و وامداران و در راه خدا و به در راه مانده، اختصاص دارد. به عنوان فریضه از جانب خداست و خدا، دانای حکیم است.»
تألیف قلوب در روایات
...