موسیقی استان گیلان در دو کانون اصلی، منطقۀ دیلمان در شرق و منطقۀ تالش در غرب، متمرکز است. موسیقی این دو منطقه که تفاوت های بسیاری با یکدیگر دارند، در برخی از مناطق مرکزی گیلان به هم شبیه می شوند. در یک تقسیم بندی ساختاری، موسیقی گیلان و دیلمان را می توان به چند بخش تقسیم کرد:
مقام های آوازی. این مقام ها در تمام مناطق گیل نشین، به ویژه مناطق کوهستانی و کوهپایه ای رواج دارند و مهم ترین بخش از موسیقی گیلان اند. بر مبنای این مقام ها تعداد بسیاری ترانه، تکه و قطعه های سازی و آوازی شکل گرفته اند. برخی از مهم ترین مقام ها و آوازها چنین است: گالشی، گیلی، غربتی (غریبی، دیلمانی)، غم انگیز، غم انگیز شکسته، امیرخوانی، چاروِداری، آبکناری، دشت خوانی، گاره سری، شرف شاهی، پهلوی خوانی و رضاخوانی. این آوازها به تنهایی یا با همراهی نی یا کمانچه اجرا می شوند. علاوه براین می توان از چاووشی، سحرخوانی، شهادت خوانی نام برد که از موسیقی مذهبی نواحی دیگر ایران به موسیقی گیلان راه یافته است.
مقام ها و قطعه های سازی. بسیاری از مقام ها و قطعه های آوازی به موسیقیِ سازی این ناحیه راه یافته اند. اما موسیقیِ سازی این ناحیه قطعات مخصوص به خود نیز دارد که با نمونه های آوازی متفاوت اند. این مقام ها و قطعه ها را می توان به دو گروه تقسیم کرد: آن هایی که چوپانان با نی می نوازند و آن هایی که با سرنا و نقاره اجرا می شوند. گوسَن دوخوان (گوسَن دُمال، نرآبخور)، گوسَن هِگِردان، وَلگ سری، گَلَن کِشی، برگ ریزی و آبکناری از جمله مقام ها و قطعه های موسیقیِ سازی گیلان اند. علاوه براین، تعدادی از منظومه های آوازی نیز به موسیقیِ سازی راه یافته و با نی اجرا می شوند.
ترانه ها و تکه ها. این بخش از موسیقی گیلان به دو گروه منظومه ها و ترانه ها تقسیم می شود. زرنگیس، هیبته، حیدرخان، ولی خان، شوکتی، رعنا، سَغوری، و کاکوتی ازجملۀ این منظومه هایند. ترانه های بسیاری در این ناحیه رواج دارند که مضمون های عاشقانه، حماسی، و تاریخی دارند یا منعکس کنندۀ شرایط کار در شالیزارها و مزرعه هایند. برخی از این ترانه ها را فقط زنان اجرا می کنند که در این میان ترانه های کار از ویژگی خاصی برخوردارند. لالایی ها و نوروزخوانی ها نیز ازجمله بخش های این نوع موسیقی به شمار می روند. در منطقۀ دیلمان دو نوع رقص رایج است: یکی رقص مردان که به رقصِ پا معروف است و آهنگ آن دیلمان دادو است و دیگری رقص زنان که موسیقی آن آهنگ وَلگ سری است. رقص قاسم آبادی نیز در مناطق شرقی گیلان رواج دارد. سازهای ناحیۀ گیلان عبارت اند از لَلـه (نی چوپانی)، سرنا، نقاره، نی لبک، نوعی کرنا، کمانچه، تشت (لگن)، دایره، و کرب.
مقام های آوازی. این مقام ها در تمام مناطق گیل نشین، به ویژه مناطق کوهستانی و کوهپایه ای رواج دارند و مهم ترین بخش از موسیقی گیلان اند. بر مبنای این مقام ها تعداد بسیاری ترانه، تکه و قطعه های سازی و آوازی شکل گرفته اند. برخی از مهم ترین مقام ها و آوازها چنین است: گالشی، گیلی، غربتی (غریبی، دیلمانی)، غم انگیز، غم انگیز شکسته، امیرخوانی، چاروِداری، آبکناری، دشت خوانی، گاره سری، شرف شاهی، پهلوی خوانی و رضاخوانی. این آوازها به تنهایی یا با همراهی نی یا کمانچه اجرا می شوند. علاوه براین می توان از چاووشی، سحرخوانی، شهادت خوانی نام برد که از موسیقی مذهبی نواحی دیگر ایران به موسیقی گیلان راه یافته است.
مقام ها و قطعه های سازی. بسیاری از مقام ها و قطعه های آوازی به موسیقیِ سازی این ناحیه راه یافته اند. اما موسیقیِ سازی این ناحیه قطعات مخصوص به خود نیز دارد که با نمونه های آوازی متفاوت اند. این مقام ها و قطعه ها را می توان به دو گروه تقسیم کرد: آن هایی که چوپانان با نی می نوازند و آن هایی که با سرنا و نقاره اجرا می شوند. گوسَن دوخوان (گوسَن دُمال، نرآبخور)، گوسَن هِگِردان، وَلگ سری، گَلَن کِشی، برگ ریزی و آبکناری از جمله مقام ها و قطعه های موسیقیِ سازی گیلان اند. علاوه براین، تعدادی از منظومه های آوازی نیز به موسیقیِ سازی راه یافته و با نی اجرا می شوند.
ترانه ها و تکه ها. این بخش از موسیقی گیلان به دو گروه منظومه ها و ترانه ها تقسیم می شود. زرنگیس، هیبته، حیدرخان، ولی خان، شوکتی، رعنا، سَغوری، و کاکوتی ازجملۀ این منظومه هایند. ترانه های بسیاری در این ناحیه رواج دارند که مضمون های عاشقانه، حماسی، و تاریخی دارند یا منعکس کنندۀ شرایط کار در شالیزارها و مزرعه هایند. برخی از این ترانه ها را فقط زنان اجرا می کنند که در این میان ترانه های کار از ویژگی خاصی برخوردارند. لالایی ها و نوروزخوانی ها نیز ازجمله بخش های این نوع موسیقی به شمار می روند. در منطقۀ دیلمان دو نوع رقص رایج است: یکی رقص مردان که به رقصِ پا معروف است و آهنگ آن دیلمان دادو است و دیگری رقص زنان که موسیقی آن آهنگ وَلگ سری است. رقص قاسم آبادی نیز در مناطق شرقی گیلان رواج دارد. سازهای ناحیۀ گیلان عبارت اند از لَلـه (نی چوپانی)، سرنا، نقاره، نی لبک، نوعی کرنا، کمانچه، تشت (لگن)، دایره، و کرب.
wikijoo: موسیقی_گیلان