محدودۀ جغرافیایی موسیقی مازندران علاوه بر استان مازندران، برخی نواحی دیگر را که از نظر تقسیمات کشوری در استان های سمنان، گلستان و تهران قرار دارند را نیز دربر می گیرد. به این ترتیب، بخش عمده ای از ساکنان دوسوی البرز از موسیقی مازندرانی بهره می جویند. این پهنۀ جغرافیایی از نظر قومی نیز بسیار متنوع است. لایه هایی از موسیقی ترکمنی و خراسانی در شرق مازندران و مصداق هایی از موسیقی گیلان در غربِ مازندران موجود است. اقوام مهاجر نیز بر موسیقی مناطقی از مازندران تأثیر گذاشته و از آن تأثیر گرفته اند. موسیقی مازندران را می توان در یک تقسیم بندی کلی به سه بخش موسیقی مازندران مرکزی، موسیقی مازندران شرقی و موسیقی مازندران غربی تقسیم کرد. موسیقی علی آباد کَتول از نظر فرهنگی در قلمرو موسیقی مازندران محسوب می شود، اما با توجه به تقسیمات جدید کشوری در قلمرو استان گلستان قرار می گیرد. موسیقی گُداری نیز که سبکی متفاوت دارد و به مرکزیت قنبرآباد بهشهر قابل تفکیک است، روایتی متفاوت از موسیقی مازندران شرقی به شمار می آید.
موسیقی شرق مازندران. این موسیقی از میاندورود ساری تا کوهپایه های تبری زبان گرگان جریان دارد. موسیقی این منطقه علاوه بر نزدیکی با موسیقی مناطق مرکزی مازندران با موسیقی های کتولی، ترکمنی و خراسانی نیز شباهت دارد. قوم گُدار که یکی از طوایف کولیان به حساب می آیند، در تکوین و تکامل این موسیقی نقش بسزایی داشته اند. موسیقی شرق مازندران بر گِرد چند مقام اصلی شکل گرفته که رایج ترین آن مقام هرایی یا مجموعۀ چند مقام است که با عنوان هرایی متشکل شده اند. این منظومۀ مهم با دو سبک یا شیوۀ اصلی یعنی هرایی کتولی و هرایی قنبرآبادی اجرا می شود. هرایی دارای شاخه های متعدد است که ریز مقام های چندی از آن منشعب شده است. گُدارها که در زمرۀ کولیان اند نقش تعیین کننده ای در موسیقی شرق مازندران داشته اند. روایت های گُداری از موسیقی شرق مازندران ، مقام های متعددی دارد که مهم ترین آن ها هرایی (با شاخه های گل، بلبل، چاربند عاشق )، طبیب و عباس مسکین است. به جز آنچه ذکر شد، مقام های امیری، حقانی و نجما نیز، اگرچه به موسیقی مازندران مرکزی تعلق دارند، در مازندران شرقی کم و بیش اجرا می شوند. از جمله آهنگ های دیگر این منطقه عبارت اند از لاره، توتون جاری، نیرّه جان، نرگس بانو و عُمی دِتِرجان. از سازهای متداول در شرق مازندران، دوتار، کمانچه، سرنا، دهل، دست دایره و در حد محدودی نیز (لَلـه) درخور ذکرند.
موسیقی مازندران مرکزی. موسیقی مناطق گسترده ای از کوهستان های مازندران، از هزار جریب تا دماوند و جلگه های میان ساری تا چالوس، بر پایۀ اصیل ترین و کهن ترین نغمه های چوپانی مازندران شکل گرفته است. این موسیقی در مناطق کوهستانیِ حوزۀ یادشده به سبب صعب العبور بودن این مناطق، اصالت و قدمت بیشتری دارد. محور اصلی موسیقی منطقۀ مرکزی مازندران، پنج مقام آوازی تبری بلند، تبری کوتاه، کتولی بلند، کتولی کوتاه (کِل حال) و میون کتولی است. قطعات سازیِ چوپانی نیز محور مهم دیگری در موسیقی مازندران مرکزی محسوب می شود. موسیقی مذهبی، به ویژه موسیقی تعزیه، تغییرات بسیاری در موسیقی این منطقه ایجاد کرده است. موسیقی برخی اقوام مهاجر مانند دزی ها و رنگریزها نیز به تدریج در موسیقی این منطقه استحاله یافته و پاره ای از موسیقی مازندران مرکزی شده است. سازهای متداول در موسیقی این منطقه عبارت اند از سرنا، دِسَرکوتن (نِقاره)، لَلـه وا (نی چوپانی) و در دورۀ نزدیک به معاصر کمانچه.
موسیقی غرب مازندران. مناطق غربی مازندران به سبب همسایگی با مناطق شرقی گیلان، محل برخورد دو فرهنگ است. موسیقی این منطقه ترکیبی از خصوصیات موسیقی شرق گیلان و مناطق مرکزی مازندران است. این درهم آمیختگیِ فرهنگی به جز موسیقی، در دیگر آداب و رسوم و حتی زبان این مناطق مشاهده می شود. در غرب مازندران از یک سو بسیاری از مقام ها و آوازهای مناطق مرکزی مازندران چون امیری و طالبا با دگرگونی های بسیار اجرا می شوند و از سوی دیگر منظومه هایِ گیلی چون عزیز و نگار، سَفوری، کاکویی به چشم می خورند. در بخش هایی از موسیقی که با سرنا و دهل یا با لَلـه (نی چوپانی) اجرا می شوند نیز این آمیختگی وجود دارد. طوایفی از کردهای افشار، لک ها و نیز گُدارها که در غرب مازندران از دیرباز زندگی می کنند، تأثیر چندانی بر موسیقی این منطقه نداشته اند. از سازهای متداول در مناطق غرب مازندران، سرنا، دهل و نی (لَلـه) درخور ذکرند.
موسیقی شرق مازندران. این موسیقی از میاندورود ساری تا کوهپایه های تبری زبان گرگان جریان دارد. موسیقی این منطقه علاوه بر نزدیکی با موسیقی مناطق مرکزی مازندران با موسیقی های کتولی، ترکمنی و خراسانی نیز شباهت دارد. قوم گُدار که یکی از طوایف کولیان به حساب می آیند، در تکوین و تکامل این موسیقی نقش بسزایی داشته اند. موسیقی شرق مازندران بر گِرد چند مقام اصلی شکل گرفته که رایج ترین آن مقام هرایی یا مجموعۀ چند مقام است که با عنوان هرایی متشکل شده اند. این منظومۀ مهم با دو سبک یا شیوۀ اصلی یعنی هرایی کتولی و هرایی قنبرآبادی اجرا می شود. هرایی دارای شاخه های متعدد است که ریز مقام های چندی از آن منشعب شده است. گُدارها که در زمرۀ کولیان اند نقش تعیین کننده ای در موسیقی شرق مازندران داشته اند. روایت های گُداری از موسیقی شرق مازندران ، مقام های متعددی دارد که مهم ترین آن ها هرایی (با شاخه های گل، بلبل، چاربند عاشق )، طبیب و عباس مسکین است. به جز آنچه ذکر شد، مقام های امیری، حقانی و نجما نیز، اگرچه به موسیقی مازندران مرکزی تعلق دارند، در مازندران شرقی کم و بیش اجرا می شوند. از جمله آهنگ های دیگر این منطقه عبارت اند از لاره، توتون جاری، نیرّه جان، نرگس بانو و عُمی دِتِرجان. از سازهای متداول در شرق مازندران، دوتار، کمانچه، سرنا، دهل، دست دایره و در حد محدودی نیز (لَلـه) درخور ذکرند.
موسیقی مازندران مرکزی. موسیقی مناطق گسترده ای از کوهستان های مازندران، از هزار جریب تا دماوند و جلگه های میان ساری تا چالوس، بر پایۀ اصیل ترین و کهن ترین نغمه های چوپانی مازندران شکل گرفته است. این موسیقی در مناطق کوهستانیِ حوزۀ یادشده به سبب صعب العبور بودن این مناطق، اصالت و قدمت بیشتری دارد. محور اصلی موسیقی منطقۀ مرکزی مازندران، پنج مقام آوازی تبری بلند، تبری کوتاه، کتولی بلند، کتولی کوتاه (کِل حال) و میون کتولی است. قطعات سازیِ چوپانی نیز محور مهم دیگری در موسیقی مازندران مرکزی محسوب می شود. موسیقی مذهبی، به ویژه موسیقی تعزیه، تغییرات بسیاری در موسیقی این منطقه ایجاد کرده است. موسیقی برخی اقوام مهاجر مانند دزی ها و رنگریزها نیز به تدریج در موسیقی این منطقه استحاله یافته و پاره ای از موسیقی مازندران مرکزی شده است. سازهای متداول در موسیقی این منطقه عبارت اند از سرنا، دِسَرکوتن (نِقاره)، لَلـه وا (نی چوپانی) و در دورۀ نزدیک به معاصر کمانچه.
موسیقی غرب مازندران. مناطق غربی مازندران به سبب همسایگی با مناطق شرقی گیلان، محل برخورد دو فرهنگ است. موسیقی این منطقه ترکیبی از خصوصیات موسیقی شرق گیلان و مناطق مرکزی مازندران است. این درهم آمیختگیِ فرهنگی به جز موسیقی، در دیگر آداب و رسوم و حتی زبان این مناطق مشاهده می شود. در غرب مازندران از یک سو بسیاری از مقام ها و آوازهای مناطق مرکزی مازندران چون امیری و طالبا با دگرگونی های بسیار اجرا می شوند و از سوی دیگر منظومه هایِ گیلی چون عزیز و نگار، سَفوری، کاکویی به چشم می خورند. در بخش هایی از موسیقی که با سرنا و دهل یا با لَلـه (نی چوپانی) اجرا می شوند نیز این آمیختگی وجود دارد. طوایفی از کردهای افشار، لک ها و نیز گُدارها که در غرب مازندران از دیرباز زندگی می کنند، تأثیر چندانی بر موسیقی این منطقه نداشته اند. از سازهای متداول در مناطق غرب مازندران، سرنا، دهل و نی (لَلـه) درخور ذکرند.
wikijoo: موسیقی_مازندران