استان فارس سه نوع فرهنگ و سه نوع موسیقی دارد: موسیقی قشقایی، موسیقی فارسی، و موسیقی بویراحمدی. موسیقی بویراحمدی در محدودۀ ممسنی و موسیقی فارسی در بیشتر روستاهای این استان رواج دارد. موسیقی قشقایی بخش قابل توجهی از موسیقی این استان را تشکیل داده است.
موسیقی قشقایی. موسیقی در ایل قشقایی اهمیت بسیار دارد و گروه های مختلفی در ایل به اجرای موسیقی می پردازند. در مجموع سه گروه عاشق ها، چنگی ها و ساربان ها، نوازندگان ایل قشقایی به حساب می آیند.
الف) عاشق ها. نوازنده، خواننده و داستان گویند. با آمدن عاشق ها به ایل قشقایی شیوۀ روایت خوانی به مجموعۀ موسیقی قشقایی اضافه شد؛ بنابراین، موسیقی عاشق ها نسبت به موسیقی قومی قشقایی متأخر است. بنابر روایات ، عاشق های قشقایی در قدیم چُگور می نواختند اما این ساز امروز در ایل مشاهده نمی شود. با منسوخ شدن چُگور، عاشق ها به کمانچه رو آوردند و بعضی نیز تار یا ویولن نواختند. امروز نسل عاشق ها منقرض شده است و شیوۀ داستان گویی و موسیقی آنان نیز در معرض فراموشی قرار گرفته است. داستان هایی که عاشق های قشقایی اجرا می کردند با داستان های دیگر اقوام ترک نژاد مانند کوراوغلی، شاه اسماعیل، طاهر و زهره، غریب و صنم، و محمود و نگار، مشابه است.
ب) چنگی ها. نوازندگان کرنا، سرنا، و نقاره و اجراکنندۀ بخشی از موسیقی قومی قشقایی اند. چنگی ها در عروسی ها و جشن ها می نوازند و به فراخور مهارتشان در نوازندگی، میان مردم ایل از محبوبیت برخوردارند. چنگی ها روایتگر موسیقی طایفۀ خود به شمار می آیند و نواهای آنان پیچیدگی نغمه های عاشقی را ندارد.
ج) ساربانان. نوازندۀ نی و اجراکنندۀ بخش دیگری از موسیقی قومی قشقایی اند. نسل ساربانان در ایل قشقایی روبه کاهش است. رقص مردان قشقایی دو نفره و به «هُوْ» یا ترکه بازی معروف است و آهنگ آن جنگ نامه است. رقص زنان «هَلِیْ» نام دارد و گروهی است. موسیقی رقص ها با کرنا و نقاره اجرا می شود. آوازهای کار (دامداری، برنج کاری، لالایی ها و مرثیه ها) ازجمله نمونه های دیگر موسیقی در ایل قشقایی است. از سازهای متداول در ایل قشقایی، کرنا، سرنا، نقاره، نی، کمانچه، و تمبک درخور ذکرند.
موسیقی بویر احمدی. در منطقۀ محدودی از شمال غربی استان فارس یعنی منطقۀ ممسنی به مرکزیت نورآباد، موسیقی بویراحمدی جریان دارد.
موسیقی فارسی. به جز از موسیقی قشقایی و بویراحمدی، در بیشتر شهرها و روستاهای فارس تعدادی ترانه و آواز با متر آزاد رواج دارد که گاه این آوازها را سرکوهی می نامند. شهرهای جهرم، فسا، داراب، استهبان، لار، و ... از جمله مراکز این آوازها و ترانه هایند. در این میان جهرم از اهمیت بیشتری برخوردار است و به گونه ای که حتی ترانه های منسوب به شهرهای دیگر فارس نیز به جهرمی شهرت یافته اند. در موسیقی فارسی این استان، آواز و نی اهمیت بسیاری دارد. تار؛ به ویژه در جهرم، تمبک، دایره، سرنا، کرنا و نقاره از دیگر سازهایی اند که در اجرای این نوع موسیقی نواخته می شوند.
موسیقی قشقایی. موسیقی در ایل قشقایی اهمیت بسیار دارد و گروه های مختلفی در ایل به اجرای موسیقی می پردازند. در مجموع سه گروه عاشق ها، چنگی ها و ساربان ها، نوازندگان ایل قشقایی به حساب می آیند.
الف) عاشق ها. نوازنده، خواننده و داستان گویند. با آمدن عاشق ها به ایل قشقایی شیوۀ روایت خوانی به مجموعۀ موسیقی قشقایی اضافه شد؛ بنابراین، موسیقی عاشق ها نسبت به موسیقی قومی قشقایی متأخر است. بنابر روایات ، عاشق های قشقایی در قدیم چُگور می نواختند اما این ساز امروز در ایل مشاهده نمی شود. با منسوخ شدن چُگور، عاشق ها به کمانچه رو آوردند و بعضی نیز تار یا ویولن نواختند. امروز نسل عاشق ها منقرض شده است و شیوۀ داستان گویی و موسیقی آنان نیز در معرض فراموشی قرار گرفته است. داستان هایی که عاشق های قشقایی اجرا می کردند با داستان های دیگر اقوام ترک نژاد مانند کوراوغلی، شاه اسماعیل، طاهر و زهره، غریب و صنم، و محمود و نگار، مشابه است.
ب) چنگی ها. نوازندگان کرنا، سرنا، و نقاره و اجراکنندۀ بخشی از موسیقی قومی قشقایی اند. چنگی ها در عروسی ها و جشن ها می نوازند و به فراخور مهارتشان در نوازندگی، میان مردم ایل از محبوبیت برخوردارند. چنگی ها روایتگر موسیقی طایفۀ خود به شمار می آیند و نواهای آنان پیچیدگی نغمه های عاشقی را ندارد.
ج) ساربانان. نوازندۀ نی و اجراکنندۀ بخش دیگری از موسیقی قومی قشقایی اند. نسل ساربانان در ایل قشقایی روبه کاهش است. رقص مردان قشقایی دو نفره و به «هُوْ» یا ترکه بازی معروف است و آهنگ آن جنگ نامه است. رقص زنان «هَلِیْ» نام دارد و گروهی است. موسیقی رقص ها با کرنا و نقاره اجرا می شود. آوازهای کار (دامداری، برنج کاری، لالایی ها و مرثیه ها) ازجمله نمونه های دیگر موسیقی در ایل قشقایی است. از سازهای متداول در ایل قشقایی، کرنا، سرنا، نقاره، نی، کمانچه، و تمبک درخور ذکرند.
موسیقی بویر احمدی. در منطقۀ محدودی از شمال غربی استان فارس یعنی منطقۀ ممسنی به مرکزیت نورآباد، موسیقی بویراحمدی جریان دارد.
موسیقی فارسی. به جز از موسیقی قشقایی و بویراحمدی، در بیشتر شهرها و روستاهای فارس تعدادی ترانه و آواز با متر آزاد رواج دارد که گاه این آوازها را سرکوهی می نامند. شهرهای جهرم، فسا، داراب، استهبان، لار، و ... از جمله مراکز این آوازها و ترانه هایند. در این میان جهرم از اهمیت بیشتری برخوردار است و به گونه ای که حتی ترانه های منسوب به شهرهای دیگر فارس نیز به جهرمی شهرت یافته اند. در موسیقی فارسی این استان، آواز و نی اهمیت بسیاری دارد. تار؛ به ویژه در جهرم، تمبک، دایره، سرنا، کرنا و نقاره از دیگر سازهایی اند که در اجرای این نوع موسیقی نواخته می شوند.
wikijoo: موسیقی_فارس