موسیقی خوزستان

شهرها و بنادر خوزستان را می توان از نظر فرهنگ و پیشینۀ تاریخی به چند گروه تقسیم کرد: شهرهای باستانی خوزستان با فرهنگی کهن و آداب و رسومی غنی مانند شوشتر، دزفول و شوش؛ شهرهای نسبتاً نوبنیاد که پیشینۀ تاریخی قدیمی ندارند و به سبب گسترش صنعت نفت در این منطقه بنا شده اند، مانند اهواز، آبادان، خرمشهر و ماهشهر. البته از دیرباز در شهرها و روستاهای این منطقه طوایفی از اعراب و گروه هایی از مهاجران افریقایی زندگی می کنند که موسیقی و آداب و رسوم مخصوص به خود دارند؛ و شهرهایی چون اندیمشک و مسجد سلیمان که بیشتر فرهنگ بختیاری در آن ها رواج دارد. موسیقی شوشتر و دزفول را می توان در محدودۀ معیّنی با ردیف دستگاهی موسیقی ایران مقایسه کرد. به مجموعۀ آوازها و تصنیف هایی که در مقام های مختلف در شوشتر اجرا می شود «شوشتری دستگاه» گفته می شود. موسیقی بختیاری نیز در شوشتر و دزفول رایج است. در اهواز، آبادان، خرمشهر، و اروندکنار از دیرباز طوایفی از اعراب ساکن بوده اند که موسیقی آن ها همان موسیقی سنتی عرب است. در خرمشهر و اروندکنار و آبادان آیین های زار و مشایخ، که جنبۀ درمانی دارند، نیز متداول است. کولی های عرب زبان این منطقه نیز در اجرا و انتقال موسیقی سنتی عرب نقش بسزایی داشته اند. موسیقی هر سه حوزۀ یاد شده انواع گوناگون دارد. بخش اصلی موسیقی شوشتر و دزفول چنان که ذکر شد در قالب «شوشتری دستگاه» به اجرا در می آید. شوشتری دستگاه مجموعه ای از گوشه ها، تکه ها و تصنیف هایی است که در دستگاه های مختلف موسیقی ردیفی قرار می گیرند. این موسیقی با آواز، تار و همراهی تمبک اجرا می شود. موسیقی اهواز، آبادان و خرمشهر به جز موسیقی عرب ها و کولی ها اصالت ندارد و آمیخته ای جدید از فرهنگ های مختلف است. موسیقی عرب ها و کولی ها با سازهایی مانند رَباب، کاسوره، تمبک و آواز اجرا می شود و روایتی از موسیقی سنتی عرب است. در اندیمشک و مسجد سلیمان موسیقی بختیاری رواج دارد که با کرنا، سُرنا، دهل و نی و آواز اجرا می شود. در هر سه حوزۀ یاد شده انواع لالایی ها، آوازهای کار و مرثیه ها بنا به ضرورت در مجالس به اجرا درمی آیند.