موسیقی ترکمنی

موسیقی تُرْکَمَنی
موسیقی تُرْکَمَنی
موسیقی تُرْکَمَنی
طایفه هایی از قوم ترکمن (اُغوزها) بیش از هزار سال پیش در کرانه های رود سیحون، در ترکستان، می زیستند و امیران سامانی آنان را مسلمان کردند. آنان ۶۰۰ سال بعد در منطقه ای ساکن شدند که امروز ترکمن صحرا خوانده می شود. این منطقه در ایران شامل قسمت هایی از استان گلستان و بخشی از شمال غربی خراسان است. خنیاگران اسلاف تیره های ترکمن، اوزان نام داشتند. اوزان ها که کارشان ریشۀ عمیقی در آیین شمنیسم داشت، در مدح قهرمانان ایل حماسه می سرودند و در میان مردم از احترام ویژه ای برخوردار بودند. اوزان ها آفریننده و پایه گذار تمامی آثار بنیادی موسیقی ترک زبانان به شمار می آیند. امروز اخلاف اوزان ها را در ترکمن صحرا، باغشی یا بخشی می نامند. مهم ترین بخش موسیقی ترکمنی مجموعۀ آثاری است که بخشی ها می خوانند و می نوازند. بخشی ها نوازندگان دوتار (تامدیره)، آوازخوان و داستان گویند. ساز دیگری که آواز بخشی را همراهی می کند، قیجاق (کمانچه) است. برخی از دیگر نمونه های موسیقی ترکمنی ایران عبارت اند از آوازهای چوپانی و ساربانی با همراهی نِی، آهنگ هایی که با نِی برای تسکین یا درمان سرخک کودکان نواخته می شود، مولودخوانی، لَأله که دختران و نوعروسان آن را می خوانند، ذکرخوانی طلبه ها در حوزه های علمیه، هودی (لالایی)، و مویه ها. رقص در فرهنگ ترکمنی ایران جایگاه ویژه ای ندارد و از سازهای کوبه ای و سازهای خانوادۀ سرنا در موسیقی ترکمنی نشانی دیده نمی شود. موسیقی ترکمنی که تعداد نغمه های آن بالغ بر ۵۰۰ آهنگ است براساس چهار مقام اصلی مخمّس، تشنید، غِرق لَر، و نوایی شکل گرفته است. این چهار مقام در چهار شیوه یا سبک مختلف گرگان یولی، دامانایولی، ماری یولی، و خیوه یولی اجرا می شوند که هرکدام مربوط به ناحیه یا تیره ای خاص است. از سازهای متداول در ترکمن صحرای ایران، دوتار (تامدیره)، کمانچه (قیچاق) و چهار نوع نِی درخور ذکرند. قوپوز (قاووز)، همان زنبورک، را نیز زنان و دختران می نوازند.