موسیقی بلوچستان

استان سیستان و بلوچستان در جنوب شرقی ایران واقع شده است. فرهنگ، زبان و موسیقی ناحیۀ سیستان مستقل از بلوچستان است. خودِ بلوچستان نیز از نظر فرهنگی و جغرافیایی به دو منطقۀ سرحد و مَکران تقسیم می شود. منطقۀ سرحد، بلوچستان شمالی است و شهرهایی چون زاهدان، میرجاوه، خاش، نصرت آباد و نیز بخشی از سیستان در این قسمت قرار دارد. منطقۀ مَکران شامل بلوچستان مرکزی و جنوبی است. موسیقی دو منطقۀ مذکور تا حدودی با هم تفاوت دارد. در مجموع، فرهنگ و موسیقی مناطق مرکزی بلوچستان غنی تر و متنوع تر از مناطق شمالی و جنوبی است. آواز «لیکو» مهم ترین آواز منطقۀ سرحد است؛ اما همین آواز در نقاط مختلف سرحد از نظر سبک تفاوت هایی دارد؛ لیکوسوران، در اطراف سراوان، لیکوبزمان، در اطراف ایرانشهر به سمت بم و کرمان، و لیکودَلکان از آن جمله است. آواز «ذهیروک» بنیادی ترین آواز منطقۀ مَکران است و بسیاری از دیگر انواع موسیقی بلوچستان مرکزی و جنوبی ملهم از آن است. ذهیروک نیز انواع گوناگونی دارد. هرکدام از این انواع به سبک منطقه ای و نیز سبک انفرادی اجراکنندگان مرتبط است. استادان موسیقی بلوچستان هر یک تعریفی برای نام و محتوای مقام های رایج دارند. بسیاری از مقام ها محتوای یکسان اما نام های مختلفی دارند. در عین حال، گروه بندی های منسجم تر نیز میسر است. مثلاً موسیقی زاهدان و سراوان به هم نزدیک اند و موسیقی بلوچی ناحیۀ سیستان نیز با موسیقی زاهدان قرابت دارد. موسیقی چابهار، راسک، سرباز و قصر قند نیز نزدیکی بسیار دارند. موسیقی بلوچستان انواع گوناگون دارد و هرکدام از آن ها به بخشی از زندگی مردم بلوچ مربوط است. سِپَت (صفت)، وَزبَت، شپتاکی، لارو، لاروشَشگانی، لیلو (لالایی)، سَوت، نازنیک، هالو، شَئر، موتْک (مویه)، اَمبا، ذکرهای گواتی، ذکرهای مالِد، موسیقی های رقص، آواز کردی، لیکو، و ذهیروک از جمله موسیقی های این منطقه اند که برخی از آن ها را نوازندگان و خوانندگان حرفه ای و برخی دیگر را مردم عادی اجرا می کنند. در شَئر، داستان های حماسی، تاریخی، عاشقانه و مذهبی با نواختن قیچک و تمبورک و آواز خوانندگان حرفه ای روایت می شود. ذکرهای گواتی و مالد و نیز آوازهای سَوت را، اغلب، افراد حرفه ای اجرا می کنند. اما انواع لارو، نازنیک، هالو، موتْک، اَمبا و برخی از نمونه های دیگر را بیشتر مردم عادی اجرا می کنند. در میان انواع ذکرشده، شَئر، سَوت، ذکرهای گواتی، مالِد و غزل خوانی و ذکرهای محافل دراویش فرقۀ صاحبان، در سراوان، اهمیت ویژه ای دارند. سازهای رایجِ ناحیۀ بلوچستان عبارت اند از قیچک (سرود)، رباب، تمبورک، بینجو، نَل (نی)، دونَلی، سُرنا، دهل بزرگ سرحد، دهل مَکران، تیمبوک مَکران، دهلک یا دُکُّر، دهلک نال، تشتک و کوزه (کوزک و تال)، هارمونی و سما (دف). بدین ترتیب، از همۀ گروه های سازی نمونه هایی در فرهنگ بلوچستان وجود دارد.