موزاییک

موزائیک (mosaic)
موزائیک ورودی نگارخانه لندن
موزائیک ورودی نگارخانه لندن
موزائیک ورودی نگارخانه لندن
طرح یا تصویری، معمولاً برای کف یا دیوار، که با کارگذاشتن قطعه های کوچک (مهره موزائیک)، از مرمر، شیشه، یا مواد دیگر، در بستر سیمانی ایجاد می شود. یونانیان باستان نخستین قومی بودند که موزائیک را در ابعاد بزرگ ساختند (از جمله در کاخ سلطنتی مقدونی در پِلا). رومیان از آن در حمام ها و خانه های ییلاقی خود استفاده می کردند (یک نمونۀ مشهور آن در ویلای هادریانوس در تیوولی است). موزائیک کاری در اوایل دورۀ بیزانس به اوج تکامل خود رسید (همچون موزائیک های کلیسای سان ویتاله در راونا).
کهن ترین شکل ها. موزائیک را در بین النهرین و مصر باستان، برای تزیین، در مقیاس کوچک به کار می بردند؛ جواهرات و اشیای قابل حملی همچون درفش اور (موزۀ بریتانیا) از آن جمله اند.
رومی. استفاده از موزائیک در پیاده روها، که از قرار معلوم برگرفته از یونان باستان بود، نزد رومیان به اوج شکوفایی رسید. موزائیک های رومی از طرح های هندسی، تا تصویرهای دقیق را دربر می گیرند. کبوترهای پلینی در ویلای هادریانوس که از نهایت ظرافت در رنگ آمیزی برخوردارند، و موزائیک نبرد اِسکَندَر مقدونی و داریوش که در پومپئی از نقاشی فیلوکسنوس نسخه برداری شده است، از نمونه های مشهور موزائیک کاری رومی اند.
بیزانسی. در دورۀ بیزانس، موزائیک هایی از قطعات شیشۀ رنگی یا زراندود، به نحو خیره کننده ای در تزیین دیوارهای وسیع استفاده می شد. در این موزائیک ها، درخشش روکش طلا، سنجیدگی ناهمواری های سطوح، و هم نشینی رنگ های گوناگون، با سادگی در فرم درآمیخته اند. موزائیک تا پیدایش فرسک در ایتالیا نوعِ مسلط نقاشی دیواری باقی ماند. در رم، قدیم ترین موزائیک های مسیحی، در کلیساهای سانتا کُستانتسا (قرن ۴م) و سانتا ماریا مادجوره (قرن های ۴ و ۵م)، نخستین نمونه های باشکوهِ تصاویر دینی اند. در موزائیک های معروف کلیسای سان ویتاله در راونا، امپراتور یوستی نیانوس و همسرش تئودورا و ملازمانشان تصویر شده اند. سانت آپولیناره نوئوو، و مقبرۀ گالّا پلاکیدیا، از دیگر شاهکارهای هنر موزائیک کاری در راوناست. در نزدیکی ونیز، در کلیسای جامع تورچلّو، موزائیک هایی از قرن ۱۲م برجا مانده است. از نمونه های برجستۀ دیگر، موزائیک های کلیسای جامع سانتا سوفیا (ایا صوفیه کنونی) در استانبول (قسطنطنیه) از قرن ۶م، و کلیسای (اکنون مسجد) قریۀ جامع از قرن ۱۳م، درخور ذکرند. در یونان موزائیک های کلیسای دِمِتریوس در سالونیک از قرن ۷م، کلیسای دافنی (بین آتن و اِلِئوسیس) از قرن ۱۱م، و نزدیک آتن در خوسیاس لوکاس از قرن ۱۱م، نمونه هایی گزیده اند. در کیِف (پایتخت اوکراین) نیز موزائیک های زیبایی از قرن ۱۱م باقی مانده است. هنرمندان بیزانس در بسیاری از نقاط جهان، از یونان و ایتالیا، تا پالرمو و مونرآله (هر دو در سیسیل، که شاهد رونق بسیارِ نقاشی موزائیکی در قرن ۱۲م بودند)، کلن، قرطبه، بیت المقدس (اورشلیم)، و دمشق نیز هنر آفریدند.
موزائیک های جدیدتر. هنر موزائیک در دوران معاصر فقط در ونیز دوام آورد. در این شهر آمیزه ای از سنّتِ بیزانسی و تحولات جدیدتر، در قالب آثار زنجیرای، از قرن ۱۲م تا قرن ۱۸، در کلیسای جامع سان مارکو، و طرح های جدیدی از تیسین و تیه پولو، تجلّی یافته اند. تلاش های جدیدتر برای احیای موزائیک های تصویری چندان موفقیت آمیز نبوده اند. در انگلستان در قرن ۱۹م، جنبش هنرها و صنایع دستی، و احیای گوتیک، خلق شماری موزائیک کاری کوچک اندازه در کلیساها را در پی داشت. آثار ائِینار فورسِت، هنرمند سوئدی، برای ساختمان شهرداری استکهلم؛ و آثار بوریس آنرِپ، هنرمند انگلیسی، برای کلیسای جامع وست مینستر در لندن، و نیز کف سرسرای ورودی نگارخانۀ ملی لندن ازجمله موزاییک های تصویری قرن بیستم اند.