[ویکی نور] «منهاج الولایه فی شرح نهج البلاغه»، تألیف عبدالباقی صوفی تبریزی(متوفی سال 1039ق) به زبان عربی است. این کتاب به دوازده موضوع مهم در نهج البلاغه با نثر فارسی روان و آمیخته به عربی پرداخته که در دو جلد ارائه شده است.
نویسنده دوازده موضوع نهج البلاغه شرح و تفسیر کرده و هر یک را در بابی خاصّ قرار داده است. سه باب اول در جلد اول و باقی ابواب در مجلد دوم آمده است. وی در هر باب، خطبه هایی از نهج البلاغه در آن موضوع - و در موارد کمی نیز کلمات قصار و نامه های حضرت - را انتخاب و پس از بیان عبارت کوتاه یا چند عبارت از خطبه مذکور به شرح و تفسیر آن پرداخته است. شرح برخی از عبارات نهج البلاغه را با تفصیل بیشتر، و شرح برخی دیگر از عبارات را کوتاه تر، و در موارد معدودی نیز فقط به ترجمه عبارات اکتفا کرده است، و بیشتر مطالبی که از کتب عرفانی نقل نموده به زبان عربی است.
با بررسی و تطبیق شروح متعدّد و مختلفی که بر نهج البلاغه نگاشته شده، چنین برمی آید که هر کدام، از یک یا چند ویژگی خاصّ برخوردار است. برخی از آنها، بیشتر جنبه کلامی دارد، همچون شرح ابن ابی الحدید، و در برخی دیگر جنبه حکمی تفوّق دارد؛ همانند شرح ابن میثم، و در برخی جنبه اخباری و روایی نمایان است، همچون شرح گلستانه و برخی نیز مذاق عرفانی و حکمی دارد؛ همچون شرح ابن عتائقی، شرح محلّی و شرح روغنی قزوینی و تعداد کمی نیز به ترتیب موضوعات است؛ همچون شرح میرزا خلیل کمره ای؛ امّا شرحی که در بردارنده تمامی جوانب و یا جمع بیشتری از آن ویژگی ها باشد و مذاق های مختلف عرفانی، حکمی، کلامی، اخباری و ادبی - خصوصا به ترتیب موضوعات- در آن گرد آمده باشد، چنین شرحی کمتر به مرتبه ظهور و عیان و به رشته تألیف و تحریر در آمده است.
شاید بتوان این جامعیت و کمال را شرح مورد بحث مشاهده کرد. باقی موضوع «توحید ذات باری تعالی» و «صفات رسول و آل او» را در دو باب نخست کتاب بررسی می کند، با استناد به متون احادیث و روایات معصومین(ع) و با استمداد از اقوال محقّقین از عرفا و حکما؛ همچون ابن عربی، صدرالدین قونوی، روزبهان بقلی شیرازی، امام قشیری، خواجه نصیر طوسی و با استشهاد به اشعار شاعرانی عارف، همچون مولانا، عطّار، شیخ محمّد شبستری، ابن فارض به شیوه ای جامع و با ترکیبی از عرفان و حکمت و اخبار، عبارات بلند و عمیق امام الموحّدین را در معراج ذهن و اندیشه بشری به تفسیر می کشاند.
موضوعات اخلاقی، «علم و هدایت و دین، صفات متّقین، حکمت و ادب، وصایا و نصایح، اعراض از دنیا، مذمّت کبر و نکوهش ظلم» عبارات نهج البلاغه را در ابواب سوم تا نهم کتاب تحقیق می کند، با استناد به روایات و احادیث دیگری از معصومین(ع) و با استمدادی دیگر از اقوال، عبارات، حکایات عارفان و اشعار اخلاقی شاعران، با تعمیم مذاق عرفانی و اخلاقی و روایی خود به سیر و سلوک و عروج در اندیشه بشری ادامه می دهد.
نویسنده دوازده موضوع نهج البلاغه شرح و تفسیر کرده و هر یک را در بابی خاصّ قرار داده است. سه باب اول در جلد اول و باقی ابواب در مجلد دوم آمده است. وی در هر باب، خطبه هایی از نهج البلاغه در آن موضوع - و در موارد کمی نیز کلمات قصار و نامه های حضرت - را انتخاب و پس از بیان عبارت کوتاه یا چند عبارت از خطبه مذکور به شرح و تفسیر آن پرداخته است. شرح برخی از عبارات نهج البلاغه را با تفصیل بیشتر، و شرح برخی دیگر از عبارات را کوتاه تر، و در موارد معدودی نیز فقط به ترجمه عبارات اکتفا کرده است، و بیشتر مطالبی که از کتب عرفانی نقل نموده به زبان عربی است.
با بررسی و تطبیق شروح متعدّد و مختلفی که بر نهج البلاغه نگاشته شده، چنین برمی آید که هر کدام، از یک یا چند ویژگی خاصّ برخوردار است. برخی از آنها، بیشتر جنبه کلامی دارد، همچون شرح ابن ابی الحدید، و در برخی دیگر جنبه حکمی تفوّق دارد؛ همانند شرح ابن میثم، و در برخی جنبه اخباری و روایی نمایان است، همچون شرح گلستانه و برخی نیز مذاق عرفانی و حکمی دارد؛ همچون شرح ابن عتائقی، شرح محلّی و شرح روغنی قزوینی و تعداد کمی نیز به ترتیب موضوعات است؛ همچون شرح میرزا خلیل کمره ای؛ امّا شرحی که در بردارنده تمامی جوانب و یا جمع بیشتری از آن ویژگی ها باشد و مذاق های مختلف عرفانی، حکمی، کلامی، اخباری و ادبی - خصوصا به ترتیب موضوعات- در آن گرد آمده باشد، چنین شرحی کمتر به مرتبه ظهور و عیان و به رشته تألیف و تحریر در آمده است.
شاید بتوان این جامعیت و کمال را شرح مورد بحث مشاهده کرد. باقی موضوع «توحید ذات باری تعالی» و «صفات رسول و آل او» را در دو باب نخست کتاب بررسی می کند، با استناد به متون احادیث و روایات معصومین(ع) و با استمداد از اقوال محقّقین از عرفا و حکما؛ همچون ابن عربی، صدرالدین قونوی، روزبهان بقلی شیرازی، امام قشیری، خواجه نصیر طوسی و با استشهاد به اشعار شاعرانی عارف، همچون مولانا، عطّار، شیخ محمّد شبستری، ابن فارض به شیوه ای جامع و با ترکیبی از عرفان و حکمت و اخبار، عبارات بلند و عمیق امام الموحّدین را در معراج ذهن و اندیشه بشری به تفسیر می کشاند.
موضوعات اخلاقی، «علم و هدایت و دین، صفات متّقین، حکمت و ادب، وصایا و نصایح، اعراض از دنیا، مذمّت کبر و نکوهش ظلم» عبارات نهج البلاغه را در ابواب سوم تا نهم کتاب تحقیق می کند، با استناد به روایات و احادیث دیگری از معصومین(ع) و با استمدادی دیگر از اقوال، عبارات، حکایات عارفان و اشعار اخلاقی شاعران، با تعمیم مذاق عرفانی و اخلاقی و روایی خود به سیر و سلوک و عروج در اندیشه بشری ادامه می دهد.
wikinoor: منهاج_الولایة_فی_شرح_نهج البلاغة