منطقه ۱۷ شهرداری تهران

من‍طقه ۱۷ ش‍هرداری ت‍هران در جن‍وب غربی ش‍هر ت‍هران واق‍ع شده است. [ ۲] منطقه هفده با مناطق شش گانه[ ۳] نوزده، هیجده، شانزده، یازده، ده، نه همسایه است. [ ۱] این منطقه از شمال به خیابان قزوین، از شرق به بزرگراه نواب، از جنوب به بزرگراه چراغی و از غرب به بزرگراه آیت الله سعیدی محدود است. [ ۱] از این منطقه به عنوان یکی از متراکم ترین مناطق شهر تهران یاد می شود. [ ۱] [ ۴] این منطقه از سه ناحیه و چهارده محله تشکیل شده است. [ ۳] از جمله محله های قدیمی و مطرح آن می توان اشاره کرد به آذری، امامزاده حسن، باغ خزانه، بلورسازی، ابوذر، یافت آباد و وصفنارد. [ ۵] محدوده آن تحت تأثیر دوگسل مخاطره آمیز زلزله تهران قرار دارد. در نتیجه در مقابله با بروز سوانح ناشی از وقوع زلزله، یکی از آسیب پذیرترین مناطق تهران محسوب می گردد. [ ۶] چهره های متعدد فرهنگی، ورزشی، هنری در محله های این منطقه به متولد شده و بزرگ شدند. [ ۷]
بر اساس گزارش های تاریخی منطقه هفده کنونی شهرداری تهران، از دوره خلافت اموی بر ایران و زمامداری عبدالملک بن مروان سابقه سکونتگاهی دارد. [ ۶] بقعه امامزده حسن به عنوان یکی از اهالی این محدوده همچنان در منطقه هفده تهران برجای است. این بقعه از قدیمی ترین مکان های منطقه یاد شده است، ساختمان بقعه در شمار آثار ملی به ثبت رسیده است. مستند به روایت های تاریخی در آن دوره زمانی از این محدوده به عنوان قریه جی اولیا یاد می شده است بخشی از ولایت ری قدیم به شمار می آمده است. این قریه را حاصلخیز و دارای کشت و زرع توصیف کردند. با درگذشت امامزاده حسن، آرامگاه او به عنوان زیارتگاه ها محل رجوع و توسل مردمان آن روزگار بوده است، در همان دوران است که هسته های اولیه سکونت گزینی در این محدوده شکل گرفت. [ ۶]
• عمده مراحل تکوین و گسترش کالبدی منطقه در سال های دهه سی رقم خورد. در فاصله سال های ۱۳۳۵ تا ۱۳۴۸ همزمان با مهاجرت جمعیت به تهران براثر تأثیرات حاصل از اصلاحات اراضی سال های ۴۲–۱۳۴۰، مهاجرت و اسکان جمعیت در سطح منطقه آغاز شد. به دنبال آن بخش عمده ای از اراضی کشاورزی منطقه تغییر کاربری یافت و به اراضی شهری تبدیل شد. روند تغییر کاربری اراضی منطقه از کاربری کشاورزی به کاربری های شهری در طول سال های بعد از ۱۳۴۸ نیز ادامه یافت تا اینکه در سال ۱۳۵۸ تقریباً تمامی اراضی منطقه تغییر کاربری یافته و به اراضی مسکونی و شهری تبدیل شدند. [ ۶]
• تهران دهه چهل خورشیدی به بعد دستخوش تحولات گسترده کالبدی و اجتماعی می شود و منطقه هفده تهران هم بی تاثیر از این تحولات نبوده است. تحولاتی که فاقد برنامه، چشم انداز و راهبردی مشخص رقم خورد و بر اساس اسناد فرادست و مستندات در دسترس عمدتاً در پاسخ به نیازهای افزایش جمعیت و سیل مهاجرت به تهران رقم خورده است. در پی این گسترش فاقد بی برنامه، محدوده منطقه هفده تقریباً طی هفتاد سال از محدوده ای با کاربری غالب کشاورزی، باغ داری و دام پروری به منطقه ای با کاربری مسکونی، صنعتی و تجاری تغییر ماهیت داد. [ ۶]
• براساس طرح جامع قدیمی تهران اراضی تهران به دو محدوده ۵ و ۲۵ ساله تقسیم شد. [ ۶] براساس این تقسیم بندی، منطقه هفده هم به دو قسمت تفکیک می شود. در واقع، اراضی بخش های شمال، شمال شرق و مرکزی منطقه هفده در محدوده ۵ ساله و در هسته مرکزی تهران قدیم و بقیه اراضی این منطقه در محدوده ۲۵ ساله قرار گرفت. متناسب با این تقسیم بندی، برای منطقه هفده در آن زمان سه کارکرد تعریف شد: کاربری مسکونی برای محدوده ۵ ساله، کاربری صنعتی برای شمال غرب منطقه ( در کناره جاده قدیم ساوه ) و کاربری کشاورزی برای اراضی واقع در محدوده ۲۵ ساله که خارج از دو پهنه مسکونی و صنعتی بوده است. تقریباً از دهه ۱۳۴۰ طرح ها و برنامه های مختلفی برای تهران تهیه، تصویب و اجرا شد. این طرح ها و برنامه ها تأثیرات گوناگونی بر ساختار فضایی تهران و استقرار فعالیت های اقتصادی در سطح آن بر جای گذاشت. بارگذاری های انجام شده در سطح شهر تهران به دلیل اجرای برنامه های مختلف، سبب اشباع فضایی اراضی تهران و افزایش قیمت زمین در محدوده قانونی آن شد. اشباع فضایی اراضی و افزایش قیمت زمین باعث شد بخشی از فعالیت های اقتصادی به همراه اقشار کم درآمد اجتماعی به نقاط حاشیه ای آن روز تهران رانده شوند. قابل فرض است که هدف غایی از این مهاجرت ها در درجه اول یافتن کارو در وهله بعد احداث سرپناهی به منظور سکونت بود. از این رو، اراضی واقع در محدوده ۲۵ ساله تهران به علت قیمت پایین زمین و نزدیکی به محل کار مورد توجه آنان قرار گرفت. [ ۶] فشار بر روی تملک اراضی حاشیه ای واقع در محدوده ۲۵ ساله و ساخت و سازهای غیرمجاز در این اراضی، مدیریت شهری وقت را به چاره اندیشی واداشت. سال ۱۳۵۷، شورای نظارت بر گسترش شهر تهران محدوده خدماتی شهر تهران را در جهات چهارگانه تا خط محدوده ۲۵ ساله طرح جامع قدیم مورد تصویب قرار داد و مقرر شد شهرداری تهران ظرف مدت سه ماه خط کمربند سبز و خط محدوده ۲۵ ساله را روی نقشه منعکس و مختصات و عوارض طبیعی و داخل آن را مشخص نماید. [ ۶]
• نقطه عطف تحولات کالبدی و کارکردی این منطقه را باید در دهه های ۱۳۵۰ و ۱۳۶۰ جستجو کرد. [ ۶] به بیان دیگر، نرخ بالای رشد جمعیت به همراه مهاجرت سیل گونه روستاییان و ساکنان سایر شهرهای دور یا نزدیک به پایتخت منجر به ساخت و ساز غیراصولی و بی برنامه در محدوده ۲۵ ساله شد. در منطقه هفده به دلیل ویژگی های خاص آن ( نزدیکی به مرکز شهر، موقعیت مناسب از نظر سهولت دسترسی ها، ویژگی های جغرافیایی ) این واقعه با سرعت بسیار زیادی اتفاق افتاد و جمعیت فراوانی را در خود جای داد. سال ۱۳۵۹ و هم زمان با آزادسازی باقی مانده اراضی ۲۵ ساله، صنایع متنوعی در سطح منطقه مستقر شدند و به دنبال آن نوع اشتغال جدیدی در سطح منطقه رواج یافت. [ ۶] روند سریع شکل گیری بافت در گذشته، باعث ایجاد بافتی متراکم با معبرهای عمدتاً کم عرض و طولانی و فرسودگی درصد قابل توجهی از واحدهای مسکونی در حال حاضر شده است. روند شکل گیری بافت این محله را به سه دوره می توان تقسیم کرد. [ ۶]