منشات

منشآت. مُنشَآت
(جمع «مُنْشَأَة»، به معنی انشا شده، نوشته) نوشته ها، نامه ها و مراسلات که غالباً منشیان و دیوانیان می نوشته اند. در این نوشته ها، که گاه جنبۀ رسمی داشته، نویسنده مسائل، مشکلات دولتی و دیوانی را، با کمک آرایه های مربوط به نثر بیان می کرده است. در منشأت، غالباً از «صدر مکتوب» آغاز می شده که جمله های دعایی چون «زندگانی مخدوم دراز باد» را دربر داشته، سپس «شرح اشتیاق» بوده که نویسنده درخواست یا نظر خود را می نوشته و این بخش از منشأت از زیباترین انواع مکاتیب فارسی بوده که در آن از صنایع لفظی و مجاز و استعاره و کنایه و مضامین شعری، ضمن رعایت نکات دقیق فنی، بهره می برده است. بخش آخر منشأت «خاتمۀ مکتوب» بوده که شامل دعای خیر نویسنده برای مخدوم یا عموم گیرندگان نامه بوده است و جملاتی چون «دولت و عظمت و حشمت تا قیامت ساعت باد» در آن به کار می رفته است. از میان مشهورترین و درخشان ترین منشآت می توان منشآت خاقانی و منشآت قائم مقام فراهانی نام برد. منشآت، به تبع تحولات و علایق و تحولات سبکی در نثر، دچار تحول می شده؛ چنان که منشآت میرزا مهدی خان استرآبادی به شیوۀ عهد نادرشاه بسیار مصنوع و دشوارخوان و منشآت قائم مقام به شیوۀ نثر منشیانۀ قاجاری کمتر مصنوع است و به نسبت به سادگی میل می کند.