منتخب التواریخ

[ویکی نور] منتخب التواریخ، تألیف محمدهاشم بن محمدعلی خراسانی مشهور به ملا هاشم خراسانی، از جمله منابع تاریخی مشتمل بر شرح حال معصومین(ع)، امامزادگان و اصحاب ایشان و نیز حکایات و حوادث تاریخی مختلفی است که با هدف موعظه و ارشاد مردم به زبان فارسی تألیف شده است.
کتاب، مشتمل بر مقدمه میرزا ابوالحسن شعرانی، چهارده باب و دو خاتمه است. هریک از ابواب کتاب، مشتمل بر عناوین متعدد و خاتمه است.
میرزا ابوالحسن شعرانی در مقدمه ارزشمند خود بر این اثر می نویسد: «یکی از تواریخ نیکو و شیرین که برای غرض ممدوح، یعنی ترویج دین و پند و موعظه و عبرت و حکایات صالحین تألیف شده است، کتاب منتخب التواریخ است. ترجمه مؤلف آن را یکی از فضلای دوستان آن مرحوم نوشته است و در آخر این مقدمه نقل خواهد شد»‏.
سپس ضمن جذاب دانستن این اثر، برخی ایرادات وارد بر آن را قابل اغماض دانسته است: «مؤلف کتاب در اختیار مطالب و تنسیق وقایع و حوادث، ذوق و سلیقه به کار برده است و تألیفی کرده که هیچ کس از خواندن آن ملول نمی گردد و در تقویت ایمان، تأیید اعتقاد و عظمت مقام ائمه دین(ع) و بزرگان صالحین و عبرت از حال گذشتگان و ترویج مکارم اخلاق اثری بس نیکو دارد... اگر در سرد قصص و تواریخ، حدیثی ضعیف یا حکایتی مرسل یا روایتی بی اسناد قوی ذکر کرده باشد، نباید توحش نمود یا مؤلف را ملامت کرد و او را مقصر شمرد؛ چون نقل بسیاری از قضایای مجهول برای عبرت و تأیید مطلبی معلوم ضرور است»‏.
وی سپس با اشاره به برخی منابع تاریخی، مانند: طرائف سید بن طاووس یا کتاب سلیم بن قیس هلالی و مانند آن، تأکید می کند که در این گونه کتب، قضایا و وقایع بسیار مندرج است که وقوع آنها مشکوک است یا یقیناً واقع نشده و بر مؤلف نیز ملامت نیست؛ چون برای غرض وی مفید بوده است و آن را تدلیس نباید شمرد؛ چون همه خوانندگان آن کتب غرض مؤلف را می دانستند. آن را ملامت باید کرد که از غرض مؤلف آگاه نیست و مطالب کتاب او را در غیر غرض او به کار می برد و آن را حقایق تاریخی می پندارد‏.
شعرانی سپس به خلاصه ای از رساله درایة الحدیث خود اشاره می کند و در آخر می نویسد: «مقصود از تطویل کلام آن است که تصور نشود امثال کتاب منتخب اگر مشتمل بر اخباری باشد که برحسب اسناد ضعیف است، موجب عدم اعتماد و ترک قرائت آن است و جماعتی که با مذاق فقها آشنا هستند تصور نکنند در همه ابواب علوم شرعی مانند فقه فقط خبر صحیح حجت است و ضعیف مردود؛ بااینکه بیش از نصف اخبار کافی ضعیف است تا به سایر کتب چه رسد و معلوم شد که در همه کتب احادیث ما حدیثی که نقل آن بی فایده باشد و برای غرض و مقصود از آن حدیث به کار نیاید، بسیار نادر است»‏.

[ویکی نور] منتخب التواریخ (بداونی). منتخب التواریخ، اثر عبدالقادر بداونی از آثار مهم و با ارزش دوره ی اسلامی هند است که گاهی تاریخ بداونی هم خوانده می شود. این کتاب به سبب دید انتقادی، آزادمنشی و صراحت لهجه ی مولف، از بدو تألیف مورد توجه قرار گرفته است.
مولف کتاب را پنهانی نوشته است و کسی تا ده سال پس از مرگ اکبر؛ یعنی تا سال 1024ق از آن کتاب آگاهی نداشته است. خانی خان، مولف منتخب اللباب می نویسد که کتاب نخستین بار در دهمین سال سلطنت جهانگیر در دسترس قرار گرفت؛ اما به سبب لحن تند آن توقیف شد.
بخش اعظم منتخب التواریخ، منتخبی از طبقات الکبری است، به اضافه ی اطلاعاتی که بداؤنی از دیگر کتب تاریخی، نظیر تاریخ مبارک شاهی تألیف مبارک مروزی، نظام التواریخ تألیف قاضی بیضاوی، لب التواریخ تألیف یحیی قزوینی و برخی مطالب جزئی است که خود بر آن ها افزوده است. البته در دوره سوری (0947-962ق) و دوره ی اکبر (963-1004ق) که سال وفات مولف است، عبدالقادر از مشاهدات، یادداشت ها و خاطرات شخصی بهره برده است.
کتاب که شامل سه جلد می باشد، در جلد اول خود حاوی یک مقدمه، شامل حمد خداوند، نعت پیامبر(ص) و خلفای راشدین، فواید تاریخ، سبب تألیف و روش کار و یک بخش اصلی شامل ده طبقه به شرح زیر است:
طبقه اول: تاریخ هند در دوره ی غزنویان از سبکتگین تا خسرو ملک (367-582ق).

[ویکی فقه] منتخب التواریخ (کتاب). «منتخب التواریخ»، اثر عبدالقادر بداونی از آثار مهم و با ارزش دوره ی اسلامی هند است که گاهی تاریخ بداونی هم خوانده می شود. این کتاب به سبب دید انتقادی، آزادمنشی و صراحت لهجه ی مولف، از بدو تالیف مورد توجه قرار گرفته است.
مولف کتاب را پنهانی نوشته است و کسی تا ده سال پس از مرگ اکبر؛ یعنی تا سال ۱۰۲۴ ق از آن کتاب آگاهی نداشته است. خانی خان، مولف منتخب اللباب می نویسد که کتاب نخستین بار در دهمین سال سلطنت جهانگیر در دسترس قرار گرفت؛ اما به سبب لحن تند آن توقیف شد.بخش اعظم منتخب التواریخ، منتخبی از طبقات الکبری است، به اضافه ی اطلاعاتی که بداؤنی از دیگر کتب تاریخی، نظیر تاریخ مبارک شاهی تالیف مبارک مروزی، نظام التواریخ تالیف قاضی بیضاوی، لب التواریخ تالیف یحیی قزوینی و برخی مطالب جزئی است که خود بر آن ها افزوده است. البته در دوره سوری (۰۹۴۷- ۹۶۲ ق) و دوره ی اکبر (۹۶۳- ۱۰۰۴ ق) که سال وفات مولف است، عبدالقادر از مشاهدات، یادداشت ها و خاطرات شخصی بهره برده است.
گزارش محتوا
کتاب که شامل سه جلد می باشد.
← جلد اول
تاریخ بداؤنی را شخصی به نام طهماسب قلی در سال ۱۰۴۹ ق خلاصه کرده است که نسخه ای از آن در برلین موجود است. جلد اول کتاب را رانکینگ در ۱۸۹۵ م، جلد دوم آن را لوو در ۱۸۸۴ م، جلد سوم آن را هیگ در سال ۱۸۹۹ م در کلکته به انگلیسی ترجمه و چاپ کرده اند.متن فارسی کتاب بین سال های ۱۸۴۴ تا ۱۸۶۹ م به تصحیح مولوی احمد علی صاحب، اهتمام کبیرالدین احمد و کپتان ولیم تاسولیس صاحب در کالج پریس کلکته به چاپ رسیده که اکنون نسخه های آن حتی در شبه قاره هم کمیاب و حتی نایاب است.در ایران، ابتدا جلد سوم آن از روی تصحیح مولوی احمد علی صاحب، با مقدمه و اضافات دکتر توفیق ه- سبحانی در سال ۱۳۷۹ از سوی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی منتشر شد.اینک جلدهای اول و دوم منتخب التواریخ نیز بر اساس همان تصحیح مولوی احمد علی صاحب، با مقدمه و اضافات دکتر توفیق سبحانی از سوی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی انتشار یافته است.
ارزیابی کتاب
...

مُنْتَخَبُ التَّواریخ
کتابی تاریخی به فارسی منسوب به مُعینُ الدّین نَطَنْزی (قرن ۹ق). کتاب شامل تاریخ عمومی از زمان هبوط آدم تا زمان مرگ تیمور (۸۰۷ق) و پاره ای حوادث پس از آن تا ۸۱۶ق بوده که در شیراز نوشته شده است . از کتاب دو تحریر مختلف در دست است . در تحریر نخست ، مؤلف در ۸۱۶ق، کتاب را به نام میرزا اسکندر، از نوادگان تیمور، تألیف کرده و وعدۀ تألیف بخش دیگری در تاریخ میرزا اسکندر را داده است و تحریر دوم ، مربوط به هنگامی است که مؤلف بعد از غلبه شاهرخ بر اسکندر (در ۸۱۷ق) به شاهرخ پیوسته و ناگزیر در کتاب تجدیدنظر کرده و به حذف یا تغییر بخش هایی از کتاب پرداخته است. از هر دو تحریر نسخه های خطی متعددی موجود است . بخش مربوط به حوادث قرون ۷ـ۹ق به کوشش ژان اوبن به چاپ رسیده است (تهران ، ۱۳۳۶ش) که شامل بخش هایی چون فارس و جنوب ایران ، امرای ماوراءالنهر و احوال امیرتیمور ، آسیای مرکزی و پادشاهان ایران پس از مغول و تاریخ تیمور است .