[ویکی نور] مناهج البیان فی تفسیر القرآن. مناهج البیان فی تفسیر القرآن، حاصل تدریس تفسیر مؤلف گرامی آن، مرحوم ملکی میانجی است که از اوان ورود به شهر مقدس قم، به سال 1378ق، آغاز گردیده است و نخستین جلد آن، تفسیر سوره فاتحة الکتاب در سال 1413ق، به چاپ رسیده است. مجموع مجلدات آن، 6 مجلد و 6 جزء (دو جزء از آخر قرآن و چهار جزء از اول قرآن) است.
مفسر محترم، در مقدمه جلد اول، پس از اشاره مختصر به روش تفسیری خود، به مباحث علوم قرآن، فضیلت و شناخت قرآن و اهمیت تفسیر می پردازد و نیز درباره حجیت ظواهر قرآن، تفسیر قرآن به قرآن و تفسیر قرآن به حدیث، محکم و متشابه، تأویل و تفسیر، تفسیر به رأی، ناسخ و منسوخ، اعجاز و تحدی و حدوث قرآن سخن می گوید و نکات ظریف و قابل توجهی در طرح مباحث و نقد دیدگاه های دیگران ارائه می دهد. شیوه کلی مفسر، موجزگویی و در حد اشاره به مبانی تفسیر و کلام و توضیح معانی و احیانا طرح و تحلیل مباحث اعتقادی است.
ترتیب مباحث در این تفسیر بدین شکل است که در هر قسمت، مجموعه ای از آیات را مطرح می کند و آن را از نظر بیان آیه و واژه شناسی، کلمه کلمه رسیدگی می کند، سپس کلمات و جملات را توضیح می دهد. در جایی که حدیثی رسیده باشد و به فهم کلام کمک کند یا در کلیت بحث مفید افتد، متعرض می شود و از دیدگاه های مفسران شیعه و سنی، به ویژه شیخ طبرسی، شیخ الطائفه طوسی، جار الله زمخشری، فخرالدین رازی استفاده می کند. البته در بسیاری از موارد، این نقل همراه با نقد و تحلیل و مناقشه اقوال است. این نقدها بیشتر نسبت به زمخشری و فخر رازی است، گرچه کسانی مانند علامه طباطبایی و شیخ محمد عبده در تفسیر المنار از این نقدها بی نصیب نیستند و با تکیه کلام «و من العجیب»، آنان را مورد نقد قرار می دهد. بدین سان از ویژگی های این تفسیر، همین قسمت از مباحث تفسیر است که به شکل گسترده و اجتهادگونه با نقادی و زیر و رو کردن مطالب، به تحلیل و بررسی آیات می پردازد.
به هرحال، طبق روال بسیاری از تفاسیر که مباحث، به ترتیب سوره و آیه به آیه شروع می شود. این تفسیر نیز چنین است و در آغاز هر سوره، کلیاتی از مطالب درباره سوره، مانند: مکی و مدنی بودن و ترتیب نزول را به نقل از مجمع البیان ارائه می دهد، آنگاه به توضیح واژه و تبیین کلام و استشهاد روایت می پردازد.
مرحوم ملکی از منابع تفسیری بسیاری استفاده می کند. از مهم ترین منابع این تفسیر، مجمع البیان طبرسی، مفاتیح الغیب رازی، کشاف زمخشری، تبیان شیخ طوسی و المنار رشید رضا و المیزان علامه طباطبایی است.
ضمنا همان گونه که در فهرست آثار این محقق گفتیم، یکی از تألیفات مفسر کتاب «بدایع الکلام» است که به تفسیر و تبیین آیات احکام - کتاب طهارت و قسمت های مهم صلات - می پردازد و چنان که از مقدمه این اثر استفاده می شود، حاصل بحث و تدریس مؤلف در جمع شاگردان خود در حوزه علمیه بوده است و چون مباحث این کتاب در بخش های زیادی با تفسیر مشترک است، می توان این کتاب را مجموعه ای از این تفسیر به حساب آورد (چنان که «توحید الإمامیة» ایشان نیز همین خصوصیت را دارد). به هرحال، در این کتاب افزون بر مباحث تفسیری و جمع میان آیات و تطبیق و طرح مطلب فقهی و اصولی، به مباحث اعتقادی و معارف، همچون مباحث: امامت (ص80-123) شفاعت (ص199-204) و عصمت (ص125) می پردازد و با همان مشرب مباحث را به طور استدلالی و تحلیلی مورد توجه قرار می دهد. از نکات قابل پیش بینی در این کتاب، نقد آرای فلاسفه و طرح دیدگاه عرفا و نقد آنهاست.
مفسر محترم، در مقدمه جلد اول، پس از اشاره مختصر به روش تفسیری خود، به مباحث علوم قرآن، فضیلت و شناخت قرآن و اهمیت تفسیر می پردازد و نیز درباره حجیت ظواهر قرآن، تفسیر قرآن به قرآن و تفسیر قرآن به حدیث، محکم و متشابه، تأویل و تفسیر، تفسیر به رأی، ناسخ و منسوخ، اعجاز و تحدی و حدوث قرآن سخن می گوید و نکات ظریف و قابل توجهی در طرح مباحث و نقد دیدگاه های دیگران ارائه می دهد. شیوه کلی مفسر، موجزگویی و در حد اشاره به مبانی تفسیر و کلام و توضیح معانی و احیانا طرح و تحلیل مباحث اعتقادی است.
ترتیب مباحث در این تفسیر بدین شکل است که در هر قسمت، مجموعه ای از آیات را مطرح می کند و آن را از نظر بیان آیه و واژه شناسی، کلمه کلمه رسیدگی می کند، سپس کلمات و جملات را توضیح می دهد. در جایی که حدیثی رسیده باشد و به فهم کلام کمک کند یا در کلیت بحث مفید افتد، متعرض می شود و از دیدگاه های مفسران شیعه و سنی، به ویژه شیخ طبرسی، شیخ الطائفه طوسی، جار الله زمخشری، فخرالدین رازی استفاده می کند. البته در بسیاری از موارد، این نقل همراه با نقد و تحلیل و مناقشه اقوال است. این نقدها بیشتر نسبت به زمخشری و فخر رازی است، گرچه کسانی مانند علامه طباطبایی و شیخ محمد عبده در تفسیر المنار از این نقدها بی نصیب نیستند و با تکیه کلام «و من العجیب»، آنان را مورد نقد قرار می دهد. بدین سان از ویژگی های این تفسیر، همین قسمت از مباحث تفسیر است که به شکل گسترده و اجتهادگونه با نقادی و زیر و رو کردن مطالب، به تحلیل و بررسی آیات می پردازد.
به هرحال، طبق روال بسیاری از تفاسیر که مباحث، به ترتیب سوره و آیه به آیه شروع می شود. این تفسیر نیز چنین است و در آغاز هر سوره، کلیاتی از مطالب درباره سوره، مانند: مکی و مدنی بودن و ترتیب نزول را به نقل از مجمع البیان ارائه می دهد، آنگاه به توضیح واژه و تبیین کلام و استشهاد روایت می پردازد.
مرحوم ملکی از منابع تفسیری بسیاری استفاده می کند. از مهم ترین منابع این تفسیر، مجمع البیان طبرسی، مفاتیح الغیب رازی، کشاف زمخشری، تبیان شیخ طوسی و المنار رشید رضا و المیزان علامه طباطبایی است.
ضمنا همان گونه که در فهرست آثار این محقق گفتیم، یکی از تألیفات مفسر کتاب «بدایع الکلام» است که به تفسیر و تبیین آیات احکام - کتاب طهارت و قسمت های مهم صلات - می پردازد و چنان که از مقدمه این اثر استفاده می شود، حاصل بحث و تدریس مؤلف در جمع شاگردان خود در حوزه علمیه بوده است و چون مباحث این کتاب در بخش های زیادی با تفسیر مشترک است، می توان این کتاب را مجموعه ای از این تفسیر به حساب آورد (چنان که «توحید الإمامیة» ایشان نیز همین خصوصیت را دارد). به هرحال، در این کتاب افزون بر مباحث تفسیری و جمع میان آیات و تطبیق و طرح مطلب فقهی و اصولی، به مباحث اعتقادی و معارف، همچون مباحث: امامت (ص80-123) شفاعت (ص199-204) و عصمت (ص125) می پردازد و با همان مشرب مباحث را به طور استدلالی و تحلیلی مورد توجه قرار می دهد. از نکات قابل پیش بینی در این کتاب، نقد آرای فلاسفه و طرح دیدگاه عرفا و نقد آنهاست.
wikinoor: مناهج_البیان_فی_تفسیر_القرآن