برای درک بهتر جایگاه دریای کاسپین از حیث منابع، منطقا سندی محکم تر از آمار و ارقام و داده های جغرافیایی وجود نخواهد داشت. پیش از این اما برای بررسی منظم تر داده های دایره منافع اقتصادی خزر، مفیدتر آن است که دسته های مشخصی را از قبل تعیین کنیم. عمده کارکردهای اقتصادی کاسپین برای ایران عبارتند از: آبزیان، مسیر انتقال، انرژی
مطابق آمار موجود، دریای خزر امروزه حدود ۱۲۰ گونه و زیرگونه، ۱۵ تیره از ماهیان و ۸۵۴ گونه جانور دریایی و چیزی بیش از ۵۰۰ گونه گیاه دریایی را در خود جای داده است. از مهمترین گونه های آبزی به لحاظ بازار تجاری، بی تردید باید از ماهی استورژن یا همان خاویار نام برد که در خرید و فروش آبزیان، جایگاه انحصاری دارد[ ۱]
بهره برداری از آبزیان خزر از زمان های بسیار دور میان صیادان ایرانی و روس رایج بوده اما مسئله مهم آن است که دست کم تا دوران حاکمیت قاجار، این روند ماهیگیری بدون دخالت مستقیم دولت انجام می شد؛ جورج ناتانیل کرزن سیاحتگری بریتانیایی بود که علاوه بر نمایندگی در مجلس عوام انگلیس، برای روزنامه تایمز خبرنگاری می کرد. او حوالی سال ۱۲۶۷ ه. ش به ایران سفر می کند و شرق و غرب ایران را به دقت سیاحت کرده و ضمن این گردش ها، گزارشات جالبی تدوین می کند. سفرنامه معروف کرزن «ایران و قضیه ایران» حاصل همین سیاحت هایی است که در دوران چهل و یک سالگی پادشاهی ناصرالدین شاه تجربه شده است. در قسمتی از این سفرنامه، این نگارنده بی توجهی به منابع دریای خزر را آشکارا منعکس می کند: «کرانه های جنوبی دریای خزر و رودخانه هایی که به این دریا وارد می شوند ماهی فراوان دارند، به خصوص انواع سگ ماهی ( استورژن ) که صدور آن خشک یا به صورت خاویار در دست یکی از اتباع روسیه است که حق امتیاز سرشاری پرداخت می کنند و می گویند از این حق انحصاری سود فراوان تحصیل می کند. پولاک چند سال پیش محصول سالانه خاویار دریای خزر را ۶۸۷ تن از قرار هر
تنی هزار ماهی برآورد کرده بود. » [ ۲]
شاید اصلی ترین دلیل دوری علنی دولت ایران از ورود به موضوع صید و صادرات فراورده های خاویاری، دلیل مذهبی بوده باشد؛ به هر ترتیب به این ظرفیت بالا و کم نظیر زیست محیطی خزر، تا حد زیادی بی توجهی می شد. اینها در حالیست که ماهی گرانبهای استورژن در صنعت شیلات ۵ زیرگونه دارد که همگی در کاسپین یافت می شود. از لحاظ منابع طبیعی، حدود ۹۰ درصد از ذخایر خاویاری دنیا از دریای خزر تأمین می شود اما آمارها نشان می دهد این ذخایر ارزشمند در ایران، در دوره ای با چالش مواجه شد؛ تا جایی که بین سالهای ۸۵–۱۳۷۰ قریب به ۳ /۲۶۸ تن کاهش را در تولید شاهد بودیم [ ۳] یکی از دلایل اهمیت تعیین رژیم حقوقی مشخص برای ناحیه خزر، عمیقاً به موضوع بهره برداری مرتبط خواهد شد؛ آنچنان که ذکر شد، همه ۵ کشور ساحلی خزر، دسترسی به منابع آبزیان گرانبها دارند و به راحتی به صید و تولید محصولات دریایی مشغولند. در سال ۱۳۸۰، کنوانسیون تجارت بین المللی گونه های در حال انقراض ( CITIS ) به چهار کشور ساحلی خزر ( همه دولتها به غیر از ایران ) هشدار داد و آنها را به شدت از صید و فروش محصولات خام خاویاری منع کرد اما نبود سازوکار حقوقی مشخص در منطقه، در کنار بی ثباتی سیاسی - اقتصادی، محیط زیست خزر را همچنان تهدید می کند و این بیانیه بین المللی نیز در عمل، مفید واقع نشد [ ۴] دو سال قبل در آذربایجان ( باکو ) نشستی تحت عنوان «کنفرانس بین المللی آبزی پروری پایدار در دریای خزر» برگزار شد که نماینده شیلات ایران نیز در این جلسه حضور داشت. در این جلسه با جدیت بیشتری موضوع انقراض آبزیان خزر مطرح شد و اشاره شد که باید برای حل این بحران از ظرفیت های جهانی نظیر سازمان فائو نیز بهره گرفت؛ در این جلسه تأکید شد که همه گونه های آبزی در کاسپین در حال انقراض هستند و این موضوع صرفاً به محصولات خاویاری خلاصه نمی شود. یکی از راهکارهای اساسی جلوگیری از کاهش ذخایر، مسئله ایجاد بانک ژن و حرکت برای آبزی پروری است و آنطور که از عنوان کنفرانس پیداست، این موضوع به عنوان تازه ترین اقدام مشترک کشورهای ساحلی خزر برای حل مشکل آبزیان در دست اقدام است [ ۵]
این نوشته برگرفته از سایت ویکی پدیا می باشد، اگر نادرست یا توهین آمیز است، لطفا گزارش دهید: گزارش تخلفمطابق آمار موجود، دریای خزر امروزه حدود ۱۲۰ گونه و زیرگونه، ۱۵ تیره از ماهیان و ۸۵۴ گونه جانور دریایی و چیزی بیش از ۵۰۰ گونه گیاه دریایی را در خود جای داده است. از مهمترین گونه های آبزی به لحاظ بازار تجاری، بی تردید باید از ماهی استورژن یا همان خاویار نام برد که در خرید و فروش آبزیان، جایگاه انحصاری دارد[ ۱]
بهره برداری از آبزیان خزر از زمان های بسیار دور میان صیادان ایرانی و روس رایج بوده اما مسئله مهم آن است که دست کم تا دوران حاکمیت قاجار، این روند ماهیگیری بدون دخالت مستقیم دولت انجام می شد؛ جورج ناتانیل کرزن سیاحتگری بریتانیایی بود که علاوه بر نمایندگی در مجلس عوام انگلیس، برای روزنامه تایمز خبرنگاری می کرد. او حوالی سال ۱۲۶۷ ه. ش به ایران سفر می کند و شرق و غرب ایران را به دقت سیاحت کرده و ضمن این گردش ها، گزارشات جالبی تدوین می کند. سفرنامه معروف کرزن «ایران و قضیه ایران» حاصل همین سیاحت هایی است که در دوران چهل و یک سالگی پادشاهی ناصرالدین شاه تجربه شده است. در قسمتی از این سفرنامه، این نگارنده بی توجهی به منابع دریای خزر را آشکارا منعکس می کند: «کرانه های جنوبی دریای خزر و رودخانه هایی که به این دریا وارد می شوند ماهی فراوان دارند، به خصوص انواع سگ ماهی ( استورژن ) که صدور آن خشک یا به صورت خاویار در دست یکی از اتباع روسیه است که حق امتیاز سرشاری پرداخت می کنند و می گویند از این حق انحصاری سود فراوان تحصیل می کند. پولاک چند سال پیش محصول سالانه خاویار دریای خزر را ۶۸۷ تن از قرار هر
تنی هزار ماهی برآورد کرده بود. » [ ۲]
شاید اصلی ترین دلیل دوری علنی دولت ایران از ورود به موضوع صید و صادرات فراورده های خاویاری، دلیل مذهبی بوده باشد؛ به هر ترتیب به این ظرفیت بالا و کم نظیر زیست محیطی خزر، تا حد زیادی بی توجهی می شد. اینها در حالیست که ماهی گرانبهای استورژن در صنعت شیلات ۵ زیرگونه دارد که همگی در کاسپین یافت می شود. از لحاظ منابع طبیعی، حدود ۹۰ درصد از ذخایر خاویاری دنیا از دریای خزر تأمین می شود اما آمارها نشان می دهد این ذخایر ارزشمند در ایران، در دوره ای با چالش مواجه شد؛ تا جایی که بین سالهای ۸۵–۱۳۷۰ قریب به ۳ /۲۶۸ تن کاهش را در تولید شاهد بودیم [ ۳] یکی از دلایل اهمیت تعیین رژیم حقوقی مشخص برای ناحیه خزر، عمیقاً به موضوع بهره برداری مرتبط خواهد شد؛ آنچنان که ذکر شد، همه ۵ کشور ساحلی خزر، دسترسی به منابع آبزیان گرانبها دارند و به راحتی به صید و تولید محصولات دریایی مشغولند. در سال ۱۳۸۰، کنوانسیون تجارت بین المللی گونه های در حال انقراض ( CITIS ) به چهار کشور ساحلی خزر ( همه دولتها به غیر از ایران ) هشدار داد و آنها را به شدت از صید و فروش محصولات خام خاویاری منع کرد اما نبود سازوکار حقوقی مشخص در منطقه، در کنار بی ثباتی سیاسی - اقتصادی، محیط زیست خزر را همچنان تهدید می کند و این بیانیه بین المللی نیز در عمل، مفید واقع نشد [ ۴] دو سال قبل در آذربایجان ( باکو ) نشستی تحت عنوان «کنفرانس بین المللی آبزی پروری پایدار در دریای خزر» برگزار شد که نماینده شیلات ایران نیز در این جلسه حضور داشت. در این جلسه با جدیت بیشتری موضوع انقراض آبزیان خزر مطرح شد و اشاره شد که باید برای حل این بحران از ظرفیت های جهانی نظیر سازمان فائو نیز بهره گرفت؛ در این جلسه تأکید شد که همه گونه های آبزی در کاسپین در حال انقراض هستند و این موضوع صرفاً به محصولات خاویاری خلاصه نمی شود. یکی از راهکارهای اساسی جلوگیری از کاهش ذخایر، مسئله ایجاد بانک ژن و حرکت برای آبزی پروری است و آنطور که از عنوان کنفرانس پیداست، این موضوع به عنوان تازه ترین اقدام مشترک کشورهای ساحلی خزر برای حل مشکل آبزیان در دست اقدام است [ ۵]
