[ویکی فقه] مقوله کیف یکی از مقولات عشر بوده و عرضی است که بی واسطه تقسیم و نسبت را قبول نمی کند. فلاسفه بر اساس استقراء مقوله کیف را به چهار نوع کلی تقسیم کرده اند: کیف نفسانی، کیف محسوس، کیف مخصوص به کمیت و کیف استعدادی.
هر انسانی یک سلسله از حالات مختلف روانی را در درون خویش با علم حضوری می یابد مانند حالات شادی و اندوه، ترس و امید، لذت و درد، شوق و نفرت، محبت و عداوت و.... همچنین با حواس ظاهری خودش صفاتی را از اجسام درک می کند که غالبا تغییر پذیرند مانند رنگ ها مزه ها بوی ها صداها و.... فلاسفه همه این حالات و صفات روانی و جسمانی را در یک مفهوم کلی مندرج ساخته آن را کیفیت و چگونگی نامیده اند و آن را جنسی برای همه آنها انگاشته به این صورت تعریف کرده اند. کیفیت عرضی است که ذاتا قابل قسمت نیست و مشتمل بر معنای نسبت نیز نمی باشد و در واقع آن را با سلب ویژگی های کمیت و مقولات نسبی معرفی کرده اند. ولی به نظر می رسد که صرفنظر از مناقشه ای که بطور کلی در دستگاه جنس و فصل ارسطوئی وجود دارد کیفیت را نباید جزء ماهیت این اعراض مختلف مادی و مجرد بحساب آورد بلکه بایستی آن را مانند مفهوم حالت و هیئت و عرض از مفاهیم عام انتزاعی دانست که بصورت حمل عرضی بر تعدادی از امور مختلف الحقیقه اطلاق می شود.به هر حال در میان مقولات عرضی آنچه را می توان بطور قطع و یقین عرض خارجی و دارای مابازاء عینی دانست مقوله کیف است که بعضی از مصادیق آن با علم حضوری خطا ناپذیر درک می شود. فلاسفه بر اساس استقراء مقوله کیف را به چهار نوع کلی تقسیم کرده اند کیف نفسانی، کیف محسوس، کیف مخصوص به کمیات، کیف استعدادی. باید توجه داشت که تفاسیر فلسفی از عموم کیفیات، مبتنی بر علوم طبیعی قدیم است و امروز با توجه به بهره مندی بشر از ابزار و آلات پیشرفته و توسعه و پیشرفت علوم طبیعی جدید، بسیاری از آن مطالب باطل شده است و شایسته است که براساس علوم جدید، تفاسیر جدید به دست آید.
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس، ص۴۲-۴۶.
«هیئة قارّةٌ لاتقتضی قسمة و لا نسبة» (هر هیات ثابتی که به حسب ذات، اقتضای نسبت و یا قسمت ندارد). با قید "هیات" جوهر خارج می شود و با قید "عدم اقتضای قسمت" کمّ خارج می گردد و قید "عدم اقتضای نسبت" سایر مقولات را خارج می کند.
طباطبایی، سید محمدحسین، نهایة الحکمة، ص۱۴۴.
کیف نفسانی عرضی است مجرد که تنها عارض جواهر نفسانی می شود و تاکنون جدول دقیق و کاملی از انواع آن بدست نیامده است فلاسفه علم، قدرت، اراده و کراهت لذت و الم، حالات انفعالی و عادات و ملکات نفسانی را از جمله کیفیات نفسانی بشمار آورده اند و بحث هایی پیرامون آنها انجام داده اند که بیشتر مربوط به علم النفس می باشد. هم چنان که اشاره شد یقینی ترین انواع کیف کیفیات نفسانی است که با علم حضوری و تجربه درونی شناخته می شوند و حتی امثال هیوم که بسیاری از مسلمات را مورد تشکیک قرار داده اند وجود این دسته از کیفیات را یقینی و غیر قابل انکار دانسته اند.در میان اقسام کیف نفسانی آنچه ارتباط بیشتری با مباحث فلسفی دارد علم است و در درجه دوم اراده و قدرت و اختیار قرار دارد.
کیف محسوس
...
هر انسانی یک سلسله از حالات مختلف روانی را در درون خویش با علم حضوری می یابد مانند حالات شادی و اندوه، ترس و امید، لذت و درد، شوق و نفرت، محبت و عداوت و.... همچنین با حواس ظاهری خودش صفاتی را از اجسام درک می کند که غالبا تغییر پذیرند مانند رنگ ها مزه ها بوی ها صداها و.... فلاسفه همه این حالات و صفات روانی و جسمانی را در یک مفهوم کلی مندرج ساخته آن را کیفیت و چگونگی نامیده اند و آن را جنسی برای همه آنها انگاشته به این صورت تعریف کرده اند. کیفیت عرضی است که ذاتا قابل قسمت نیست و مشتمل بر معنای نسبت نیز نمی باشد و در واقع آن را با سلب ویژگی های کمیت و مقولات نسبی معرفی کرده اند. ولی به نظر می رسد که صرفنظر از مناقشه ای که بطور کلی در دستگاه جنس و فصل ارسطوئی وجود دارد کیفیت را نباید جزء ماهیت این اعراض مختلف مادی و مجرد بحساب آورد بلکه بایستی آن را مانند مفهوم حالت و هیئت و عرض از مفاهیم عام انتزاعی دانست که بصورت حمل عرضی بر تعدادی از امور مختلف الحقیقه اطلاق می شود.به هر حال در میان مقولات عرضی آنچه را می توان بطور قطع و یقین عرض خارجی و دارای مابازاء عینی دانست مقوله کیف است که بعضی از مصادیق آن با علم حضوری خطا ناپذیر درک می شود. فلاسفه بر اساس استقراء مقوله کیف را به چهار نوع کلی تقسیم کرده اند کیف نفسانی، کیف محسوس، کیف مخصوص به کمیات، کیف استعدادی. باید توجه داشت که تفاسیر فلسفی از عموم کیفیات، مبتنی بر علوم طبیعی قدیم است و امروز با توجه به بهره مندی بشر از ابزار و آلات پیشرفته و توسعه و پیشرفت علوم طبیعی جدید، بسیاری از آن مطالب باطل شده است و شایسته است که براساس علوم جدید، تفاسیر جدید به دست آید.
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس، ص۴۲-۴۶.
«هیئة قارّةٌ لاتقتضی قسمة و لا نسبة» (هر هیات ثابتی که به حسب ذات، اقتضای نسبت و یا قسمت ندارد). با قید "هیات" جوهر خارج می شود و با قید "عدم اقتضای قسمت" کمّ خارج می گردد و قید "عدم اقتضای نسبت" سایر مقولات را خارج می کند.
طباطبایی، سید محمدحسین، نهایة الحکمة، ص۱۴۴.
کیف نفسانی عرضی است مجرد که تنها عارض جواهر نفسانی می شود و تاکنون جدول دقیق و کاملی از انواع آن بدست نیامده است فلاسفه علم، قدرت، اراده و کراهت لذت و الم، حالات انفعالی و عادات و ملکات نفسانی را از جمله کیفیات نفسانی بشمار آورده اند و بحث هایی پیرامون آنها انجام داده اند که بیشتر مربوط به علم النفس می باشد. هم چنان که اشاره شد یقینی ترین انواع کیف کیفیات نفسانی است که با علم حضوری و تجربه درونی شناخته می شوند و حتی امثال هیوم که بسیاری از مسلمات را مورد تشکیک قرار داده اند وجود این دسته از کیفیات را یقینی و غیر قابل انکار دانسته اند.در میان اقسام کیف نفسانی آنچه ارتباط بیشتری با مباحث فلسفی دارد علم است و در درجه دوم اراده و قدرت و اختیار قرار دارد.
کیف محسوس
...
wikifeqh: مقوله_کیف