مقولات

مَقولات (categories)
در اصطلاح فلسفه، قالب های بنیادین تفکر. یکی از دغدغه های همیشگی فیلسوفان کشف این نکته بوده است که آیا کلی ترین قالب ها یا مقولات اندیشه، نظیر مکان، زمان، جوهر، ذهن، ماده، مطلقو کلّی اندیا این که نسبتاً محدودند و تغییر می پذیرند. ارسطو درمقولاتو طوبیقاده مقوله (مقولات عشر) را برمی شمرد که عبارت اند از جوهر، کمّ(کمیّت)، کیف(کیفیّت)، اضافه (نسبت)، مکان، زمان، وضع،مِلک، فعلو انفعال. هرچه دربارۀ موجودات می توان گفت از این دَه مقوله بیرون نیست، هرچند به نظر نمی رسد ارسطو این تقسیم بندی را کامل و قطعی دانسته باشد. اشتیاق کانت به نظام سازی، او را به تدوین نظامی چهاربخشی هدایت کرد که هر کدام شامل سه مقوله است. ذیل مقولۀ کمیّت سه مقولۀ وحدت، کثرت، تمامیت، ذیل مقولۀ کیفیت مقولات واقعیت (یا ثبوت)، نفیو تحدید، ذیل مقولۀ نسبت مقوله های جوهر و عرض، علیتو وابستگیو هم کنشییا فعل و انفعالِ متقابل و ذیل مقولۀ جهتمقوله های امکانعام و امتناع، وجود و عدم، وجوبو امکان خاص، قرار دارند. اندک اند کسانی که همانند کانت این تقسیم بندی را اصولی و جامع و مانع بدانند. در عصر جدید، فرگهدر منطق اش نگرش روشن تری از شیوه های بنیادی ساخته شدن اطلاعات برای ما فراهم می کند و در تحلیلش از زبان به تقسیم بندی بسیار کلی مفهوم و درون ذاتاشاره می کند، اما از مسائل مربوط به طبقه بندی درونی این مقولات سخنی به میان نمی آورد. رسالۀ منطقی ـ فلسفی(۱۹۲۱) ویتگنشتاینچرخشی در این زمینه ایجاد کرد. او در این رساله معتقد است که مقولات بنیادی یک زبان آشکارند اما ساخت و روابط شان در زمرۀ چیزهایی است که نمی توان دربارۀ آن ها سخنی گفت و بنابراین، مسئلۀ یافتن طبقه بندی بنیادینی از عناصرِ رسمیت یافته در هر شیوۀ خاص اندیشیدن، همچنان پابرجا است.