[ویکی فقه] در قرن پانزدهم نیز آثار بسیاری درباره تاریخ عاشورا نگاشته شده است. یکی از ویژگیهای مهم آثار این قرن و تا حدودی آثار قرن چهاردهم، پرداختن به مباحث نظری و تحلیلی، از قبیل فلسفه و اهداف یا اسرار قیام عاشوراست. چنین بحث هایی در قرون پیش از این، یا وجود نداشته و یا بسیار اندک، مطرح بوده است.
با توجه به رویکرد و توجه جامعه به بحث های تحلیلی، از قبیل اهداف، فلسفه و چرایی قیام امام حسین (علیه السّلام)، درس ها و عبرت های تاریخ عاشورا و تبیین الگوگیری از این قیام، نگارش آثاری در این باره، ضرورت یافت و در دهه های پایانی قرن چهاردهم که مصادف با دوران مبارزه و قیام ایرانیان بر ضد حکومت پهلوی و در نهایت پیروزی انقلاب اسلامی بود و با تاکید رهبر انقلاب و دیگر اندیشمندان دینی بر الگوگیری انقلاب اسلامی از قیام عاشورا و اقتدای آنان در مبارزه به امام حسین (علیه السّلام)، مباحث یاد شده، از استقبال بسیاری در جامعه، برخوردار شد و این مباحث در کنار روایت توصیفی از واقعه عاشورا، سبب افزایش کمی و کیفی آثار نگاشته شده در حوزه تاریخ عاشورا گردید. به هر تقدیر، هم اکنون که حدود یک سوم از قرن پانزدهم می گذرد، شاهد آثار بسیاری در حوزه تاریخ عاشورا، به ویژه آثار نظری و تحلیلی درباره این واقعه هستیم؛ از جمله مجموعه شش جلدی «مع الرکب الحسینی من المدینة الی المدینه»، اثر محققان مرکز تحقیقات اسلامی سپاه؛ عبرات المصطفین فی مقتل الحسین (علیه السّلام)»، (غلامرضا جمشید نژاد و عبدالحسین بینش این کتاب را با حذف اخبار و روایات تکراری آن، با عنوان سرشک خوبان در سوگ سالار شهیدان، به فارسی ترجمه کرده اند.) نگاشته محمدباقر محمودی؛ «مقتل امام حسین (علیه السّلام)» (ترجمه بخشی از موسوعه شهادة المعصومین علیه السّلام)، کار گروه حدیث پژوهشکده باقرالعلوم (علیه السّلام)؛ «تاریخ امام حسین یا موسوعة الامام الحسین علیه السّلام » (مجموعه چند جلدی که مواد خام برای تحقیقات در تاریخ عاشورا را فراهم ساخته است)، جمع آوری و تدوین گروهی چند بانوی محقق؛ قصه کربلا»، نوشته علی نظری منفرد و از آثار تحلیلی در این باره، «پس از پنجاه سال، پژوهشی تازه پیرامون قیام حسین»، اثر سید جعفر شهیدی؛ «بررسی و تحقیقی پیرامون نهضت حسینی»، نوشته سیدعلی فرحی و نهضت امام حسین (علیه السّلام) و قیام کربلا»، نگاشته غلامحسین زرگری نژاد؛ «دانشنامه امام حسین (علیه السّلام)»، در چهارده جلد، حاصل کار محققان دارالحدیث (این مجموعه در نوع خود اثر ارزشمندی است که تدوین آن همزمان با تدوین کتاب حاضر بود و در سال ۱۳۸۸ منتشر شد)، از آثار درخور توجه در حوزه تاریخ عاشورا هستند که مؤلفان هریک از این آثار، به سهم خویش کوشیده اند تا تحلیل ها و زوایای پنهان و ناگفته هایی از تاریخ عاشورا را در آثارشان ارائه کنند. سعی همگان مشکور و توفیقات آنان روزافزون باد. بی شک این میزان آثار فراوان درباره این رویداد تاریخی، اهمیت بسیار و تاثیر شگرف واقعه عاشورا را در هر عصری نشان می دهد و حیات جاودانه امام حسین (علیه السّلام) و یارانش را می نمایاند.
مقایسه نگاشته های تاریخ عاشورا
از مقایسه ویژگی های مقتل ها و نگاشته های مربوط به تاریخ عاشورا در دو مقطع گفته شده، نتایج ذیل را می توان گرفت: ۱. آثار مقطع نخست (از قرن دوم تا قرن هفتم)، مبتنی بر گزارش های کهن و معتبر است و کمتر در آنها اخبار ضعیف و غیر قابل اعتماد می توان یافت؛ اما در آثار مقطع دوم اگرچه اساس اخبار آنها همان گزارش های کهن است، اخبار ضعیف یا تفصیل یک جریان (که در منابع کهن به اختصار گزارش شده است) بسیار دیده می شود که از اعتبار این آثار کاسته است؛ ۲. در آثار مقطع دوم (از قرن هشتم تا قرن چهاردهم) برخلاف مقطع نخست، به سبب تاثیرپذیری از برخی برداشت ها همانند برداشت عاطفی، حماسی و تقدیرگرایانه از واقعه عاشورا، گزارش های ضعیف و دور از واقعیت بسیاری دیده می شود؛ ۳. در آثار مقطع دوم، ذوق و سلیقه و گرایش نویسنده در نوع روایت از تاریخ عاشورا دخیل است. برای نمونه اگر نویسنده با نگاه عاطفی و احساسی به حادثه عاشورا نگریسته، بیشتر اخبار و گزارش ها را با چنین رویکردی، در اثر خود گرد آورده است. اما در آثار مقطع نخست، نوع نگرش ها بیشتر متاثر از زیستگاه و گرایش فکری مورخ و مقتل نویسی است. برای نمونه ابن عساکر، چنان که گذشت، چون در دمشق می زیسته، متاثر از افکار شامیان بوده است. از این رو به جای آنکه به گزارش ستم ها و وحشی گریهای سپاه یزید در برابر امام حسین (علیه السّلام) و یارانش در کربلا، و یا به خطبه ها و اهداف امام حسین (علیه السّلام) از قیام کربلا بپردازد، بیشتر اخبار حاشیه ای و کم ارزشی درباره امام حسین (علیه السّلام) و واقعه عاشورا آورده است. (در تدوین و نگارش این فصل، افزون بر منابع مورد استناد در پاورقیها در مواردی، از آثار محققان و عاشوراپژوهان محترم آقایان حاج شیخ محمدهادی یوسفی غروی، رسول جعفریان، محمد اسفندیاری، محمد صحتی سردرودی و سید حسن فاطمی استفاده کردیم. سعی شان مشکور باد. البته در همه ارجاعها و استنادها، مستقیما به خود منابع، مراجعه کرده ایم.) بعد از اینکه با منابع متعلق به دو مقطع زمانی آشنا شدیم، اینک به بیان شخصیت امام حسین (علیه السّلام) و چگونگی قیام ایشان (خالی از هرگونه تحریف) می پردازیم.
با توجه به رویکرد و توجه جامعه به بحث های تحلیلی، از قبیل اهداف، فلسفه و چرایی قیام امام حسین (علیه السّلام)، درس ها و عبرت های تاریخ عاشورا و تبیین الگوگیری از این قیام، نگارش آثاری در این باره، ضرورت یافت و در دهه های پایانی قرن چهاردهم که مصادف با دوران مبارزه و قیام ایرانیان بر ضد حکومت پهلوی و در نهایت پیروزی انقلاب اسلامی بود و با تاکید رهبر انقلاب و دیگر اندیشمندان دینی بر الگوگیری انقلاب اسلامی از قیام عاشورا و اقتدای آنان در مبارزه به امام حسین (علیه السّلام)، مباحث یاد شده، از استقبال بسیاری در جامعه، برخوردار شد و این مباحث در کنار روایت توصیفی از واقعه عاشورا، سبب افزایش کمی و کیفی آثار نگاشته شده در حوزه تاریخ عاشورا گردید. به هر تقدیر، هم اکنون که حدود یک سوم از قرن پانزدهم می گذرد، شاهد آثار بسیاری در حوزه تاریخ عاشورا، به ویژه آثار نظری و تحلیلی درباره این واقعه هستیم؛ از جمله مجموعه شش جلدی «مع الرکب الحسینی من المدینة الی المدینه»، اثر محققان مرکز تحقیقات اسلامی سپاه؛ عبرات المصطفین فی مقتل الحسین (علیه السّلام)»، (غلامرضا جمشید نژاد و عبدالحسین بینش این کتاب را با حذف اخبار و روایات تکراری آن، با عنوان سرشک خوبان در سوگ سالار شهیدان، به فارسی ترجمه کرده اند.) نگاشته محمدباقر محمودی؛ «مقتل امام حسین (علیه السّلام)» (ترجمه بخشی از موسوعه شهادة المعصومین علیه السّلام)، کار گروه حدیث پژوهشکده باقرالعلوم (علیه السّلام)؛ «تاریخ امام حسین یا موسوعة الامام الحسین علیه السّلام » (مجموعه چند جلدی که مواد خام برای تحقیقات در تاریخ عاشورا را فراهم ساخته است)، جمع آوری و تدوین گروهی چند بانوی محقق؛ قصه کربلا»، نوشته علی نظری منفرد و از آثار تحلیلی در این باره، «پس از پنجاه سال، پژوهشی تازه پیرامون قیام حسین»، اثر سید جعفر شهیدی؛ «بررسی و تحقیقی پیرامون نهضت حسینی»، نوشته سیدعلی فرحی و نهضت امام حسین (علیه السّلام) و قیام کربلا»، نگاشته غلامحسین زرگری نژاد؛ «دانشنامه امام حسین (علیه السّلام)»، در چهارده جلد، حاصل کار محققان دارالحدیث (این مجموعه در نوع خود اثر ارزشمندی است که تدوین آن همزمان با تدوین کتاب حاضر بود و در سال ۱۳۸۸ منتشر شد)، از آثار درخور توجه در حوزه تاریخ عاشورا هستند که مؤلفان هریک از این آثار، به سهم خویش کوشیده اند تا تحلیل ها و زوایای پنهان و ناگفته هایی از تاریخ عاشورا را در آثارشان ارائه کنند. سعی همگان مشکور و توفیقات آنان روزافزون باد. بی شک این میزان آثار فراوان درباره این رویداد تاریخی، اهمیت بسیار و تاثیر شگرف واقعه عاشورا را در هر عصری نشان می دهد و حیات جاودانه امام حسین (علیه السّلام) و یارانش را می نمایاند.
مقایسه نگاشته های تاریخ عاشورا
از مقایسه ویژگی های مقتل ها و نگاشته های مربوط به تاریخ عاشورا در دو مقطع گفته شده، نتایج ذیل را می توان گرفت: ۱. آثار مقطع نخست (از قرن دوم تا قرن هفتم)، مبتنی بر گزارش های کهن و معتبر است و کمتر در آنها اخبار ضعیف و غیر قابل اعتماد می توان یافت؛ اما در آثار مقطع دوم اگرچه اساس اخبار آنها همان گزارش های کهن است، اخبار ضعیف یا تفصیل یک جریان (که در منابع کهن به اختصار گزارش شده است) بسیار دیده می شود که از اعتبار این آثار کاسته است؛ ۲. در آثار مقطع دوم (از قرن هشتم تا قرن چهاردهم) برخلاف مقطع نخست، به سبب تاثیرپذیری از برخی برداشت ها همانند برداشت عاطفی، حماسی و تقدیرگرایانه از واقعه عاشورا، گزارش های ضعیف و دور از واقعیت بسیاری دیده می شود؛ ۳. در آثار مقطع دوم، ذوق و سلیقه و گرایش نویسنده در نوع روایت از تاریخ عاشورا دخیل است. برای نمونه اگر نویسنده با نگاه عاطفی و احساسی به حادثه عاشورا نگریسته، بیشتر اخبار و گزارش ها را با چنین رویکردی، در اثر خود گرد آورده است. اما در آثار مقطع نخست، نوع نگرش ها بیشتر متاثر از زیستگاه و گرایش فکری مورخ و مقتل نویسی است. برای نمونه ابن عساکر، چنان که گذشت، چون در دمشق می زیسته، متاثر از افکار شامیان بوده است. از این رو به جای آنکه به گزارش ستم ها و وحشی گریهای سپاه یزید در برابر امام حسین (علیه السّلام) و یارانش در کربلا، و یا به خطبه ها و اهداف امام حسین (علیه السّلام) از قیام کربلا بپردازد، بیشتر اخبار حاشیه ای و کم ارزشی درباره امام حسین (علیه السّلام) و واقعه عاشورا آورده است. (در تدوین و نگارش این فصل، افزون بر منابع مورد استناد در پاورقیها در مواردی، از آثار محققان و عاشوراپژوهان محترم آقایان حاج شیخ محمدهادی یوسفی غروی، رسول جعفریان، محمد اسفندیاری، محمد صحتی سردرودی و سید حسن فاطمی استفاده کردیم. سعی شان مشکور باد. البته در همه ارجاعها و استنادها، مستقیما به خود منابع، مراجعه کرده ایم.) بعد از اینکه با منابع متعلق به دو مقطع زمانی آشنا شدیم، اینک به بیان شخصیت امام حسین (علیه السّلام) و چگونگی قیام ایشان (خالی از هرگونه تحریف) می پردازیم.
wikifeqh: مقتل_های_قرن_پانزدهم