[ویکی نور] مقایسه تطبیقی امامزاده سید مظفر و نیایشگاه هندوها در بندرعباس از نخستین پژوهش هایی است که در جنوب ایران بر روی گنبد این دو اثر باستانی - مذهبی توسط بابک دهقانی نگارش شد. این پژوهش به زبان فارسی برای نخستین بار جهت حضور در کنفرانس دانشگاه کاسم بندیت تایلند در سال 2017 مورد پذیرش قرار گرفت. اما تا کنون نسبت به آن هیچ مطالعه دقیق و معناداری صورت نگرفته است.
طراحی و شهرسازی ومعماری ازکشور هند که دارای پیوندی دیرینه با فرهنگ پارسی است و همچنین تاثیر معماری و شهر سازی اروپا و برخی از کشورهای آسیائی بر کشور ما ایران، پیامدهای خوب و فرهنگی در پی داشته است اما الگو برداری ها در روزگار کنونی با شتاب و گسترده بوده که تا اندازه ای نیز آوازه معماری دیرینه ما را به حاشیه می راند. در متون تاریخی و در کتابخانه های گستره معماری و شهرسازی دانشگاه های جهان از آوازه ستون ها و گنبد معماری ایران برجسته یاد شده است. نباید از یاد برد که تاثیر معماری ایران بر هند و کشورهای دیگر جهان اندک نبوده و تاثیر معماری ایران بر معماری خیلی از کشورها از جمله اروپا و همچنین نمونه دیگر آن تاثیر "باغ های ایرانی در هند از برجسته ترین است". ساختمان تاج محل که یک معماری اسلامی و به ویژه ایرانی است کمتر سبک هندی در خود دارد. این ساختمان را شاه جهان در نزدیکی شهر اگره در دویست کیلومتری دهلی ساخت. پایتخت امروزی هند دهلی نو که در جنوب دهلی کهنه برای پایتخت برگزیده شد نیز ریشه ای فرهنگی از عشق دوملت ایران و هند دارد. "دهلی کهنه را شاه جهان آباد نیز گویند باروی سنگی بلندی دارد که شاهجهان ساخته است". هنر معماری ایرانی نه تنها در خاورمیانه و در کشورهائی ازآسیا بلکه فراتر از آن در قاره های دیگر نیز تاثیر گذار بود. "افتخارات بزرگ معماری بیزانسی مانند کلیسای سنت – صوفی (مسجد ایا صوفیه ی امروز)، کلیساهای "حواریون قدیس" سن – سرخیوس که همگی به فرمان و زیر نظر اکپراتور یوستی نیانوس در قسطنطنیه بنا شده اند ، هر گز به این درجه از کمال نمی رسیدند و به عنوان نمونه کامل سبک معماری بیزانسی به شمار نمی رفتند اگر از عناصر هنر و معماری ایرانی نصیب کافی نبرده بودند". در این پژوهش که با نگرشی تازه مقایسه تطبیقی امامزاده سید مظفر و نیایشگاه هندوها در بندرعباس مرکز استان هرمزگان را پی می گیرد، تلاش می شود به تاثیرات مذهبی و اسلامی در معماری شهر بندرعباس نیز پرداخته شود. هرمزگان در جنوب کشور با پیشینه لنگرگاه هی آن، پس از رود ولگا در شمال کشور دروازه پر اهمیت آمد و شد بازرگانان برون مرزی آسیائی و اروپائی و همچنین ورود کالا به ایران بود. پا گشائی کمپانی هند شرقی نیز از آبراه با اهمیت خلیج فارس و بندر مهم آن گامبرون یا بندرعباس کنونی بود. "شاه (عباس یکم) بندر هرموز (نزدیک میناب) و بندر جرون را- که بعدها به نام خود او "عباسی" یا بندرعباس نامیده شد، توسعه داد و امنیت آنجا را به کمک حکمرانان وفادار خود در فارس (اللهوردی خان و امام قلی خان پسرش) و کرمان ( گنجعلی خان و پسرش علی مردان خان) تامین کرد و چنان کرد که " گاه بیش از سیصد کشتی از کشورهای مختلف در لنگرگاه هرموز جمع می شدند، و همیشه چهارصد تاجر در آن شهر اقامت داشتند". در این بررسی اندیشه بر آن است تا با مقایسه کاربردی وهمانندگی امامزاده سید مظفر و نیایشگاه هندوها در بندرعباس، به بررسی پیوندهائی در پیشینه تاریخی معماری این دو ساختمان مذهبی بپردازد. به دلیل دگرگونی هائی که در روزگاران گذشته در نگرش نسبت به ساختمان ها و چگونگی نیایش مردم و ارتباط آن با روزمرگی های اجتماعی سر برون آورده ، این ساختمان های مذهبی بالا رفته اند. پی گیری فراز و فرودهای اجتماعی و معماری و شهرسازی در این پژوهش، برای پاسخ به این پرسش ها است تا پیوند میان معماری دو ساختمان امامزاده سید مظفر با نیایشگاه هندوها در بندرعباس بیشتر آشکارشود؟ در این نوشتار تلاش بر این است تا با تکیه بر بررسی های اجتماعی، روشن شود که این دو ساختمان که هریک نماد دو مذهب جداگانه هستند از گذشته تا به امروز پیام آور چه دگرگونی هائی در ساختار خود با اجتماع این بخش از جنوب کشور بوده اند.
از آنجا که هنرمعماری ایرانی و از سوی دیگر معماری هندی، هنری است دیرینه و ریشه دار بنابراین هر ساله در دو کشور ایران و هندوستان معماری و شهر سازی با دگرگونی هائی رو به جلو رفته و پیشرفت داشته اند. اما تا به امروز گنبد خانه های کهن و اماکن مذهبی، در معماری کشور ما با هند به گونه ای یکجا مورد بازنگری پژوهشی و همانندی های این دو قرار نگرفته است.
در روزگار پرشتاب الکترونیک که جهان به گونه دهکده ای شده و پر درآمدترین صنعت جهان، صنعت گردشگری است، ایران با تنوع بسیار بی نظیر چهار فصل، دارا بودن پیشینه باستانی، سنگ نگاره ها، نگارگری ها و ساختمان های کهن می بایست گوی سبقت را از شمار بسیاری از کشورها برباید. چاه های نفت رو به خشکیدن است، دانشمندان کشورها در پی یافتن انرژی جایگزین هستند. ایران و دانشمندان و دانشجویان آن نیز می بایست با شکافتن پیشینه تاریخی و برجسته نمودن آن و همچنین بازسازی و نوآبادی، با سرمایه های برجا مانده ساختمان های کهن و فرهنگی خود پرچمدار صنعت گردشگری در جهان باشد. از این دیدگاه است که این نوشتار جاده شناخت از سرمایه های ملی در بندرعباس و پیرامون آن را بدون سنگلاخ کرده و روزنه ای بر ثروت گردشگری می گشاید. در این راستا و در بررسی این گستره پس از بازمانده های باستانی ساسانیان در جزیره قشم و دژ های پرتقالی ها در قشم و جزیره هرمز و ساختمان های تاریخی سراسر استان هرمزگان، ساختمان های زیبای نیایشگاه هندوها و امامزاده مظفر بندر عباس نیاز به بررسی دارند.
چند ساختمان و در چندین کیلومتری یک دیگر در خود دنیائی از سخن های تاریخی دارند. نه تنها امامزاده مظفر از یک معماری ایرانی اسلامی لب به سخن می گشاید و با زیبائی هنرمندانه هر بازدید کننده ای را به تماشاوا می دارد، بلکه دژ پرتقالی های هرمز از یورش دریا سالار "آلبو کرک" پرتقالی از هند به خلیج فارس پرده بر می دارد و اگر امامزاده مظفر با یک معماری ایرانی اسلامی قد برافراشته، دژ پرتقالی ها در جزیره هرمز و همه ی قلعه هائی که پرتقالی ها در خلیج فارس ساختند از سبک معماری اواخر سده های میانی ی اروپائی کشور پرتقال و شبه جزیره ی "ایبریکا" و تا حدود کمی نیز الهام گرفته از سبک معماری قلعه های تاریخی ایران پیروی می کند. اگر امامزاده مظفر جای دعا و نیایش مسلمانان است در دژ هرمز چون مقر فرماندهی بود همه چیز از جمله تالار برای سخنرانی و جشن ها، آب انبار بسیار بزرگ، انبار خواربار، کلیسا برای نیایش و حتا نوشخانه نیز برای آسایش و خوش گذرانی سربازان نیروی دریائی و فرماندهان در نظر گرفته شده بود. از سوی دیگر قلعه شامل انبار های مهمات، زندان و سربازخانه نیز می باشد. در ساختن این دژ معماران پرتقالی با استفاده از کارگران بومی و احتمالا هندی دست به کار بوده و درست در انتهای پوزه ی شمالی جزیره، دژ را مشرف به دریا ساخته اند و با روزنه هائی که در دیوار تعبیه کرده بودند از آنجا بر دریا نظارت داشتند. از سوئی در قشم آثار باستانی برجامانده از ساسانیان برگی از پیشینه فرهنگ نیاکانی و باستانی است که ریشه در دین ذردشتی دارد.
با ساختمان های نیایشگاه هندوها در بندر عباس، دژ پرتقالی ها در جزیره هرمز، آثار ساسانیان در قشم و امامزاده مظفر گردشگر با چهار فرهنگ ایران ساسانی، ایران اسلامی، معماری و فرهنگ نیایشی هندی و نیایشگاه مسیحی اروپائی در دژ پرتقالی ها روبرو است و این خود برای هر گردشگری دارای هر سلیقه و فرهنگ که باشد بسیار پر تنوع است.
طراحی و شهرسازی ومعماری ازکشور هند که دارای پیوندی دیرینه با فرهنگ پارسی است و همچنین تاثیر معماری و شهر سازی اروپا و برخی از کشورهای آسیائی بر کشور ما ایران، پیامدهای خوب و فرهنگی در پی داشته است اما الگو برداری ها در روزگار کنونی با شتاب و گسترده بوده که تا اندازه ای نیز آوازه معماری دیرینه ما را به حاشیه می راند. در متون تاریخی و در کتابخانه های گستره معماری و شهرسازی دانشگاه های جهان از آوازه ستون ها و گنبد معماری ایران برجسته یاد شده است. نباید از یاد برد که تاثیر معماری ایران بر هند و کشورهای دیگر جهان اندک نبوده و تاثیر معماری ایران بر معماری خیلی از کشورها از جمله اروپا و همچنین نمونه دیگر آن تاثیر "باغ های ایرانی در هند از برجسته ترین است". ساختمان تاج محل که یک معماری اسلامی و به ویژه ایرانی است کمتر سبک هندی در خود دارد. این ساختمان را شاه جهان در نزدیکی شهر اگره در دویست کیلومتری دهلی ساخت. پایتخت امروزی هند دهلی نو که در جنوب دهلی کهنه برای پایتخت برگزیده شد نیز ریشه ای فرهنگی از عشق دوملت ایران و هند دارد. "دهلی کهنه را شاه جهان آباد نیز گویند باروی سنگی بلندی دارد که شاهجهان ساخته است". هنر معماری ایرانی نه تنها در خاورمیانه و در کشورهائی ازآسیا بلکه فراتر از آن در قاره های دیگر نیز تاثیر گذار بود. "افتخارات بزرگ معماری بیزانسی مانند کلیسای سنت – صوفی (مسجد ایا صوفیه ی امروز)، کلیساهای "حواریون قدیس" سن – سرخیوس که همگی به فرمان و زیر نظر اکپراتور یوستی نیانوس در قسطنطنیه بنا شده اند ، هر گز به این درجه از کمال نمی رسیدند و به عنوان نمونه کامل سبک معماری بیزانسی به شمار نمی رفتند اگر از عناصر هنر و معماری ایرانی نصیب کافی نبرده بودند". در این پژوهش که با نگرشی تازه مقایسه تطبیقی امامزاده سید مظفر و نیایشگاه هندوها در بندرعباس مرکز استان هرمزگان را پی می گیرد، تلاش می شود به تاثیرات مذهبی و اسلامی در معماری شهر بندرعباس نیز پرداخته شود. هرمزگان در جنوب کشور با پیشینه لنگرگاه هی آن، پس از رود ولگا در شمال کشور دروازه پر اهمیت آمد و شد بازرگانان برون مرزی آسیائی و اروپائی و همچنین ورود کالا به ایران بود. پا گشائی کمپانی هند شرقی نیز از آبراه با اهمیت خلیج فارس و بندر مهم آن گامبرون یا بندرعباس کنونی بود. "شاه (عباس یکم) بندر هرموز (نزدیک میناب) و بندر جرون را- که بعدها به نام خود او "عباسی" یا بندرعباس نامیده شد، توسعه داد و امنیت آنجا را به کمک حکمرانان وفادار خود در فارس (اللهوردی خان و امام قلی خان پسرش) و کرمان ( گنجعلی خان و پسرش علی مردان خان) تامین کرد و چنان کرد که " گاه بیش از سیصد کشتی از کشورهای مختلف در لنگرگاه هرموز جمع می شدند، و همیشه چهارصد تاجر در آن شهر اقامت داشتند". در این بررسی اندیشه بر آن است تا با مقایسه کاربردی وهمانندگی امامزاده سید مظفر و نیایشگاه هندوها در بندرعباس، به بررسی پیوندهائی در پیشینه تاریخی معماری این دو ساختمان مذهبی بپردازد. به دلیل دگرگونی هائی که در روزگاران گذشته در نگرش نسبت به ساختمان ها و چگونگی نیایش مردم و ارتباط آن با روزمرگی های اجتماعی سر برون آورده ، این ساختمان های مذهبی بالا رفته اند. پی گیری فراز و فرودهای اجتماعی و معماری و شهرسازی در این پژوهش، برای پاسخ به این پرسش ها است تا پیوند میان معماری دو ساختمان امامزاده سید مظفر با نیایشگاه هندوها در بندرعباس بیشتر آشکارشود؟ در این نوشتار تلاش بر این است تا با تکیه بر بررسی های اجتماعی، روشن شود که این دو ساختمان که هریک نماد دو مذهب جداگانه هستند از گذشته تا به امروز پیام آور چه دگرگونی هائی در ساختار خود با اجتماع این بخش از جنوب کشور بوده اند.
از آنجا که هنرمعماری ایرانی و از سوی دیگر معماری هندی، هنری است دیرینه و ریشه دار بنابراین هر ساله در دو کشور ایران و هندوستان معماری و شهر سازی با دگرگونی هائی رو به جلو رفته و پیشرفت داشته اند. اما تا به امروز گنبد خانه های کهن و اماکن مذهبی، در معماری کشور ما با هند به گونه ای یکجا مورد بازنگری پژوهشی و همانندی های این دو قرار نگرفته است.
در روزگار پرشتاب الکترونیک که جهان به گونه دهکده ای شده و پر درآمدترین صنعت جهان، صنعت گردشگری است، ایران با تنوع بسیار بی نظیر چهار فصل، دارا بودن پیشینه باستانی، سنگ نگاره ها، نگارگری ها و ساختمان های کهن می بایست گوی سبقت را از شمار بسیاری از کشورها برباید. چاه های نفت رو به خشکیدن است، دانشمندان کشورها در پی یافتن انرژی جایگزین هستند. ایران و دانشمندان و دانشجویان آن نیز می بایست با شکافتن پیشینه تاریخی و برجسته نمودن آن و همچنین بازسازی و نوآبادی، با سرمایه های برجا مانده ساختمان های کهن و فرهنگی خود پرچمدار صنعت گردشگری در جهان باشد. از این دیدگاه است که این نوشتار جاده شناخت از سرمایه های ملی در بندرعباس و پیرامون آن را بدون سنگلاخ کرده و روزنه ای بر ثروت گردشگری می گشاید. در این راستا و در بررسی این گستره پس از بازمانده های باستانی ساسانیان در جزیره قشم و دژ های پرتقالی ها در قشم و جزیره هرمز و ساختمان های تاریخی سراسر استان هرمزگان، ساختمان های زیبای نیایشگاه هندوها و امامزاده مظفر بندر عباس نیاز به بررسی دارند.
چند ساختمان و در چندین کیلومتری یک دیگر در خود دنیائی از سخن های تاریخی دارند. نه تنها امامزاده مظفر از یک معماری ایرانی اسلامی لب به سخن می گشاید و با زیبائی هنرمندانه هر بازدید کننده ای را به تماشاوا می دارد، بلکه دژ پرتقالی های هرمز از یورش دریا سالار "آلبو کرک" پرتقالی از هند به خلیج فارس پرده بر می دارد و اگر امامزاده مظفر با یک معماری ایرانی اسلامی قد برافراشته، دژ پرتقالی ها در جزیره هرمز و همه ی قلعه هائی که پرتقالی ها در خلیج فارس ساختند از سبک معماری اواخر سده های میانی ی اروپائی کشور پرتقال و شبه جزیره ی "ایبریکا" و تا حدود کمی نیز الهام گرفته از سبک معماری قلعه های تاریخی ایران پیروی می کند. اگر امامزاده مظفر جای دعا و نیایش مسلمانان است در دژ هرمز چون مقر فرماندهی بود همه چیز از جمله تالار برای سخنرانی و جشن ها، آب انبار بسیار بزرگ، انبار خواربار، کلیسا برای نیایش و حتا نوشخانه نیز برای آسایش و خوش گذرانی سربازان نیروی دریائی و فرماندهان در نظر گرفته شده بود. از سوی دیگر قلعه شامل انبار های مهمات، زندان و سربازخانه نیز می باشد. در ساختن این دژ معماران پرتقالی با استفاده از کارگران بومی و احتمالا هندی دست به کار بوده و درست در انتهای پوزه ی شمالی جزیره، دژ را مشرف به دریا ساخته اند و با روزنه هائی که در دیوار تعبیه کرده بودند از آنجا بر دریا نظارت داشتند. از سوئی در قشم آثار باستانی برجامانده از ساسانیان برگی از پیشینه فرهنگ نیاکانی و باستانی است که ریشه در دین ذردشتی دارد.
با ساختمان های نیایشگاه هندوها در بندر عباس، دژ پرتقالی ها در جزیره هرمز، آثار ساسانیان در قشم و امامزاده مظفر گردشگر با چهار فرهنگ ایران ساسانی، ایران اسلامی، معماری و فرهنگ نیایشی هندی و نیایشگاه مسیحی اروپائی در دژ پرتقالی ها روبرو است و این خود برای هر گردشگری دارای هر سلیقه و فرهنگ که باشد بسیار پر تنوع است.