[ویکی فقه] یکی از مباحثی که پیرامون مفهوم وجود مطرح شده، این است که آیا وجود به معنای واحدی بر همه موجودات حمل می شود و به اصطلاح مشترک معنوی است، یا اینکه دارای معانی متعددی می باشد و از قبیل مشترکات لفظی است؟ خاستگاه این شبهه، خلط بین ویژگی های مفهوم و مصداق است، یعنی آنچه در مورد خدای متعالی قابل مقایسه با مخلوقات نیست، مصداق وجود است نه مفهوم آن، و اختلاف در مصادیق، موجب اختلاف در مفهوم نمی شود، و می توان خاستگاه آن را خلط بین مفاهیم ماهوی و فلسفی دانست، به این تقریر: هنگامی وحدت مفهوم، نشانهٔ ماهیت مشترک بین مصادیق است که از قبیل مفاهیم ماهوی باشد، ولی مفهوم وجود از قبیل مفاهیم فلسفی است و وحدت آن فقط نشانهٔ وحدت حیثیتی است که عقل برای انتزاع آن در نظر می گیرد و آن عبارت است از حیثیت طرد عدم.
منشا این بحث از آنجاست که گروهی از متکلمین پنداشته اند که وجود را به معنایی که به مخلوقات نسبت داده می شود، نمی توان به خدای متعالی نسبت داد. از این رو بعضی گفته اند که وجود به هر چیزی نسبت داده شود، معنای همان چیز را خواهد داشت؛ مثلاً در مورد انسان، معنای انسان را دارد و در مورد درخت، معنای درخت را. بعضی دیگر برای آن، دو معنا قائل شده اند: یکی مخصوص خدای متعالی، و دیگری مشترک بین همه مخلوقات.فلسفه اسلامی در مقام رد قول اول بیاناتی ایراد کرده اند، از جمله آنکه اگر وجود بر هر چیزی که حمل می شد معنای همان موضوع را می داشت، لازمه اش این بود که حمل در هلیات بسیطه که از قبیل حمل شایع است، به حمل اولی و بدیهی برگردد، و نیز شناخت موضوع و محمول آنها یک سان باشد، به طوری که اگر کسی معنای موضوع را ندانست، معنای محمول را هم نفهمد. برای ردّ قول دوم نیز بیانی دارند که حاصلش این است: اگر معنای وجود در مورد خدای متعالی، غیر از معنای آن در مورد ممکنات می بود، لازمه اش این بود که نقیض معنای هریک بر دیگری منطبق گردد؛ زیرا هیچ چیزی نیست که یکی از نقیضین بر آن صدق نکند؛ مثلاً هر چیزی یا «انسان» است و یا «لا انسان» و نقیض معنای وجود در ممکنات، عدم است. حال اگر وجود به همین معنای مقابل عدم به خدا نسبت داده نشود، باید نقیض آن (عدم) به آفریدگار نسبت داده شود و وجودی که به او نسبت داده می شود در واقع از مصادیق عدم باشد! به هر حال کسی که ذهنش با چنان شبهه ای مشوب نشده باشد، تردیدی نخواهد داشت که واژه وجود و هستی در همه موارد به یک معنا به کار می رود، و لازمهٔ وحدت مفهوم وجود این نیست که همه موجودات دارای ماهیت مشترکی باشند.
مفهوم اسمی و حرفی وجود
بحث دیگری که پیرامون مفهوم وجود مطرح شده دربارهٔ اشتراک واژه وجود بین معنای اسمی و مستقل، و معنای حرفی و ربطی است. توضیح آنکه در قضیهٔ منطقی علاوه بر دو مفهوم اسمی و مستقل (موضوع و محمول)، مفهوم دیگری لحاظ می شود که رابط بین آنهاست و در زبان فارسی با لفظ «است» به آن اشاره می شود، ولی در زبان عربی معادلی ندارد و هیئت ترکیبی جمله را می توان حاکی از آن به شمار آورد. این مفهوم از قبیل معانی حرفی است و مانند معانی حروف اضافه استقلالاً قابل تصور نیست، بلکه باید آن را در ضمن جمله درک کرد. منطقیین این معنای حرفی را «وجود ربطی» یا «وجود رابط» می نامند، در برابر معنای اسمی آن که می تواند محمول واقع شود و از این رو آن را «وجود محمولی» می خوانند. صدرالمتالهین در اسفار تصریح کرده است که استعمال واژه «وجود» در چنین معنای حرفی، به اصطلاح خاصی غیر از معنای معروف و مصطلح آن است که معنایی اسمی و مستقل می باشد و بنابراین باید کاربرد کلمهٔ وجود را در این دو معنا به صورت مشترک لفظی دانست. ولی بعضی دیگر به این نکته توجه نکرده اند و مفهوم وجود را مطلقاً مشترک معنوی دانسته اند، بلکه پا را فراتر نهاده خواسته اند از راه چنین مفهومی وجود عینی رابط را نیز اثبات کنند، به این بیان که وقتی مثلاً می گوییم «علی دانشمند است»، واژه «علی» حکایت از شخص خاصی می کند و در ازای واژه «دانشمند» هم دانش وی وجود دارد که آن هم در خارج موجود است، پس مفهوم رابط قضیه هم که با لفظ «است» نشان داده می شود، حکایت از نسبت خارجی بین دانش و علی می نماید، بنابراین در متن خارج هم نوعی وجود ربطی اثبات می شود. ولی در اینجا هم بین مفاهیم و احکام منطقی با مفاهیم و احکام فلسفی، خلطی صورت گرفته و احکام قضیه را که مربوط به مفاهیم ذهنی است به مصادیق خارجی سرایت داده اند. بر این اساس وجود نسبت در هلیات بسیطه را انکار کرده اند، به این جهت که نمی توان بین خود شی ء و وجود آن نسبتی تصور کرد. در صورتی که وجود نسبت در قضیه ای که حاکی از یک امر بسیط است، مستلزم وجود خارجی نسبت در مصداق آن نیست، بلکه اساساً هیچ گاه نمی توان نسبت را از امور عینی و خارجی به حساب آورد، و نهایت چیزی که می توان گفت این است که نسبت در هلیات بسیطه، نشانهٔ وحدت مصداق موضوع و محمول، و در هلیات مرکبه، نشانهٔ اتحاد عینی آنهاست. عجیب این است که بعضی از فلسفه مغرب زمین اصلاً معنای اسمی وجود (وجود محمولی) را انکار کرده اند و مفهوم وجود را منحصر در معنای حرفی و رابط بین موضوع و محمول پنداشته اند و بدین ترتیب هلیات بسیطه را «شبه قضیه» شمرده اند نه قضیهٔ حقیقی؛ زیرا این گونه قضایا به گمان ایشان در واقع محمولی ندارند! حقیقت این است که این گونه سخنان از ضعف قدرت ذهن بر تحلیلات فلسفی نشئت می گیرد، وگرنه مفهوم اسمی و استقلالی وجود، چیزی نیست که قابل انکار باشد، بلکه معنای حرفی آن است که باید با زحمت اثبات شود، مخصوصاً برای کسانی که در زبان ایشان معادل خاصی برای آن یافت نمی شود. شاید منشا انکار معنای اسمی وجود، این باشد که در زبان انکارکنندگان، معادل معنای اسمی و حرفی وجود یکی است، برخلاف زبان فارسی که در ازای معنای اسمی آن واژه هستی به کار می رود، و در ازای معنای حرفی آن واژه «است». از اینجا چنین توهمی برای ایشان پیش آمده که معنای وجود مطلقاً از قبیل معانی حرفی است. باری، مجدداً تاکید می کنیم که در مباحث فلسفی نباید روی بحث های لفظی تکیه شود، و احکام دستوری و زبان شناختی نباید مبنای حل مشکلات فلسفی قرار گیرد و همواره باید مواظب باشیم که ویژگی های الفاظ، ما را در راه شناخت دقیق مفاهیم گمراه نسازد و نیز ویژگی های مفاهیم، ما را در شناختن احکام موجودات عینی به اشتباه نیندازد.
وجود و موجود
نکته دیگری که دربارهٔ واژه وجود و مفهوم آن قابل تذکر است، این است که لفظ «وجود» از آن جهت که مبدا اشتقاق «موجود» به حساب می آید، مصدر و متضمن معنای «حَدَث» و نسبت آن به فاعل یا مفعول است و معادل آن در فارسی، واژه «بودن» می باشد. چنان که واژه «موجود» از نظر ادبی «اسم مفعول» و متضمن معنای وقوع فعل بر ذات است، و گاهی از کلمهٔ «موجود»، مصدر جعلی به صورت «موجودیت» گرفته می شود و مساوی با «وجود» به کار می رود. الفاظی که در زبان عربی به صورت مصدر استعمال می شوند، گاهی از معنای نسبت به فاعل یا مفعول تجرید شده، به صورت اسم مصدر به کار می روند که دلالت بر اصل حدث دارد. بنابراین برای وجود هم می توان چنین معنای اسم مصدری را در نظر گرفت. از سوی دیگر معانی حَدَثی که دلالت بر حرکت، و دست کم دلالت بر حالت و کیفیتی دارند، مستقیماً قابل حمل بر ذوات نیستند؛ مثلاً نمی توان «رفتن» را که مصدر است یا «رفتار» را که اسم مصدر است بر شی ء یا شخصی حمل کرد، بلکه یا باید مشتقی از آن گرفت و مثلاً کلمهٔ «رونده» را محمول قرار داد و یا کلمهٔ دیگری را که متضمن معنای مشتق باشد به آن اضافه کرد و مثلاً گفت «صاحب رفتار». قسم اول را اصطلاحاً «حمل هو هو» و قسم دوم را «حمل ذو هو» می نامند. از باب نمونه حمل «حیوان» را بر «انسان» حمل هو هو، و حمل «حیات» را بر او حمل ذو هو می خوانند. این مباحث چنان که ملاحظه می شود در اصل، مربوط به دستور زبان است که قواعد آن قراردادی است و در زبان های مختلف تفاوت می کند، و بعضی از زبان ها از نظر وسعت لغات و قواعد دستوری، غنی تر، و بعضی دیگر محدودتر هستند. ولی از آنجا که ممکن است رابطه لفظ و معنا موجب اشتباهاتی در بحث های فلسفی گردد، لازم است تذکر دهیم که در کاربرد واژه های وجود و موجود در مباحث فلسفی نه تنها این ویژگی های زبان شناختی مورد توجه قرار نمی گیرد، بلکه اساساً توجه به آنها ذهن را از دریافتن معانی منظور منحرف می سازد. فلاسفه نه هنگامی که واژه «وجود» را به کار می برند، معنای مصدری و حدثی را در نظر می گیرند، و نه هنگامی که واژه «موجود» را به کار می گیرند، معنای مشتق و اسم مفعولی را؛ مثلاً هنگامی که دربارهٔ خدای متعالی می گویند «وجود محض» است، آیا در این تعبیر جایی برای معنای «حدث» و نسبت به فاعل و مفعول، یا معنای کیفیت و حالت و نسبت آن به ذات می توان یافت؟ و آیا می توان بر ایشان خرده گرفت که چگونه لفظ وجود را بر خدای متعالی اطلاق می کنید، در حالی که حمل مصدر بر ذات، صحیحنیست؟ و یا هنگامی که تعبیر «موجود» را دربارهٔ همه واقعیات به کار می برند و آنها را شامل واجب الوجود و ممکن الوجود می دانند، آیا می توان معنای اسم مفعولی را از آن فهمید؟ و آیا می توان بر این اساس استدلال کرد که اقتضای اسم مفعول آن است که فاعلی داشته باشد، پس خدا هم فاعلی لازم دارد؟ و یا برعکس، چون کلمهٔ «موجود» چنین دلالتی دارد، استعمال آن در مورد واجب الوجود صحیح نیست و نمی توان گفت خدا موجود است؟! بدیهی است که این گونه بحث های زبان شناسانه، جایی در فلسفه نخواهد داشت و پرداختن به آنها نه تنها مشکلی از مشکلات فلسفه را حل نمی کند، بلکه بر مشکلات آن می افزاید و نتیجه ای جز کژاندیشی و انحراف فکری به بار نخواهد آورد. برای احتراز از سوء فهم و مغالطه باید به معانی اصطلاحی واژه ها دقیقاً توجه کرد و در مواردی که با معانی لغوی و عرفی یا اصطلاحات سایر علوم وفق نمی دهد، تفاوت آنها را کاملاً در نظر گرفت تا خلط و اشتباهی رخ ندهد. حاصل آنکه مفهوم فلسفی وجود، مساوی است با مطلق واقعیت، و در نقطهٔ مقابل عدم قرار دارد و به اصطلاح نقیض آن است، و از ذات مقدس الهی گرفته تا واقعیت های مجرد و مادی، و همچنین از جواهر تا اعراض و از ذوات تا حالات، همه را در بر می گیرد. همین واقعیت های عینی هنگامی که در ذهن به صورت قضیه منعکس می گردند، دست کم دو مفهوم اسمی از آنها گرفته می شود که یکی در طرف موضوع قرار می گیرد و معمولاً از مفاهیم ماهوی است، و دیگری که مفهوم «موجود» باشد در طرف محمول قرار می گیرد که از مفاهیم فلسفی است، و مشتق بودن آن مقتضای محمول بودن آن است.
خلاصه
...
منشا این بحث از آنجاست که گروهی از متکلمین پنداشته اند که وجود را به معنایی که به مخلوقات نسبت داده می شود، نمی توان به خدای متعالی نسبت داد. از این رو بعضی گفته اند که وجود به هر چیزی نسبت داده شود، معنای همان چیز را خواهد داشت؛ مثلاً در مورد انسان، معنای انسان را دارد و در مورد درخت، معنای درخت را. بعضی دیگر برای آن، دو معنا قائل شده اند: یکی مخصوص خدای متعالی، و دیگری مشترک بین همه مخلوقات.فلسفه اسلامی در مقام رد قول اول بیاناتی ایراد کرده اند، از جمله آنکه اگر وجود بر هر چیزی که حمل می شد معنای همان موضوع را می داشت، لازمه اش این بود که حمل در هلیات بسیطه که از قبیل حمل شایع است، به حمل اولی و بدیهی برگردد، و نیز شناخت موضوع و محمول آنها یک سان باشد، به طوری که اگر کسی معنای موضوع را ندانست، معنای محمول را هم نفهمد. برای ردّ قول دوم نیز بیانی دارند که حاصلش این است: اگر معنای وجود در مورد خدای متعالی، غیر از معنای آن در مورد ممکنات می بود، لازمه اش این بود که نقیض معنای هریک بر دیگری منطبق گردد؛ زیرا هیچ چیزی نیست که یکی از نقیضین بر آن صدق نکند؛ مثلاً هر چیزی یا «انسان» است و یا «لا انسان» و نقیض معنای وجود در ممکنات، عدم است. حال اگر وجود به همین معنای مقابل عدم به خدا نسبت داده نشود، باید نقیض آن (عدم) به آفریدگار نسبت داده شود و وجودی که به او نسبت داده می شود در واقع از مصادیق عدم باشد! به هر حال کسی که ذهنش با چنان شبهه ای مشوب نشده باشد، تردیدی نخواهد داشت که واژه وجود و هستی در همه موارد به یک معنا به کار می رود، و لازمهٔ وحدت مفهوم وجود این نیست که همه موجودات دارای ماهیت مشترکی باشند.
مفهوم اسمی و حرفی وجود
بحث دیگری که پیرامون مفهوم وجود مطرح شده دربارهٔ اشتراک واژه وجود بین معنای اسمی و مستقل، و معنای حرفی و ربطی است. توضیح آنکه در قضیهٔ منطقی علاوه بر دو مفهوم اسمی و مستقل (موضوع و محمول)، مفهوم دیگری لحاظ می شود که رابط بین آنهاست و در زبان فارسی با لفظ «است» به آن اشاره می شود، ولی در زبان عربی معادلی ندارد و هیئت ترکیبی جمله را می توان حاکی از آن به شمار آورد. این مفهوم از قبیل معانی حرفی است و مانند معانی حروف اضافه استقلالاً قابل تصور نیست، بلکه باید آن را در ضمن جمله درک کرد. منطقیین این معنای حرفی را «وجود ربطی» یا «وجود رابط» می نامند، در برابر معنای اسمی آن که می تواند محمول واقع شود و از این رو آن را «وجود محمولی» می خوانند. صدرالمتالهین در اسفار تصریح کرده است که استعمال واژه «وجود» در چنین معنای حرفی، به اصطلاح خاصی غیر از معنای معروف و مصطلح آن است که معنایی اسمی و مستقل می باشد و بنابراین باید کاربرد کلمهٔ وجود را در این دو معنا به صورت مشترک لفظی دانست. ولی بعضی دیگر به این نکته توجه نکرده اند و مفهوم وجود را مطلقاً مشترک معنوی دانسته اند، بلکه پا را فراتر نهاده خواسته اند از راه چنین مفهومی وجود عینی رابط را نیز اثبات کنند، به این بیان که وقتی مثلاً می گوییم «علی دانشمند است»، واژه «علی» حکایت از شخص خاصی می کند و در ازای واژه «دانشمند» هم دانش وی وجود دارد که آن هم در خارج موجود است، پس مفهوم رابط قضیه هم که با لفظ «است» نشان داده می شود، حکایت از نسبت خارجی بین دانش و علی می نماید، بنابراین در متن خارج هم نوعی وجود ربطی اثبات می شود. ولی در اینجا هم بین مفاهیم و احکام منطقی با مفاهیم و احکام فلسفی، خلطی صورت گرفته و احکام قضیه را که مربوط به مفاهیم ذهنی است به مصادیق خارجی سرایت داده اند. بر این اساس وجود نسبت در هلیات بسیطه را انکار کرده اند، به این جهت که نمی توان بین خود شی ء و وجود آن نسبتی تصور کرد. در صورتی که وجود نسبت در قضیه ای که حاکی از یک امر بسیط است، مستلزم وجود خارجی نسبت در مصداق آن نیست، بلکه اساساً هیچ گاه نمی توان نسبت را از امور عینی و خارجی به حساب آورد، و نهایت چیزی که می توان گفت این است که نسبت در هلیات بسیطه، نشانهٔ وحدت مصداق موضوع و محمول، و در هلیات مرکبه، نشانهٔ اتحاد عینی آنهاست. عجیب این است که بعضی از فلسفه مغرب زمین اصلاً معنای اسمی وجود (وجود محمولی) را انکار کرده اند و مفهوم وجود را منحصر در معنای حرفی و رابط بین موضوع و محمول پنداشته اند و بدین ترتیب هلیات بسیطه را «شبه قضیه» شمرده اند نه قضیهٔ حقیقی؛ زیرا این گونه قضایا به گمان ایشان در واقع محمولی ندارند! حقیقت این است که این گونه سخنان از ضعف قدرت ذهن بر تحلیلات فلسفی نشئت می گیرد، وگرنه مفهوم اسمی و استقلالی وجود، چیزی نیست که قابل انکار باشد، بلکه معنای حرفی آن است که باید با زحمت اثبات شود، مخصوصاً برای کسانی که در زبان ایشان معادل خاصی برای آن یافت نمی شود. شاید منشا انکار معنای اسمی وجود، این باشد که در زبان انکارکنندگان، معادل معنای اسمی و حرفی وجود یکی است، برخلاف زبان فارسی که در ازای معنای اسمی آن واژه هستی به کار می رود، و در ازای معنای حرفی آن واژه «است». از اینجا چنین توهمی برای ایشان پیش آمده که معنای وجود مطلقاً از قبیل معانی حرفی است. باری، مجدداً تاکید می کنیم که در مباحث فلسفی نباید روی بحث های لفظی تکیه شود، و احکام دستوری و زبان شناختی نباید مبنای حل مشکلات فلسفی قرار گیرد و همواره باید مواظب باشیم که ویژگی های الفاظ، ما را در راه شناخت دقیق مفاهیم گمراه نسازد و نیز ویژگی های مفاهیم، ما را در شناختن احکام موجودات عینی به اشتباه نیندازد.
وجود و موجود
نکته دیگری که دربارهٔ واژه وجود و مفهوم آن قابل تذکر است، این است که لفظ «وجود» از آن جهت که مبدا اشتقاق «موجود» به حساب می آید، مصدر و متضمن معنای «حَدَث» و نسبت آن به فاعل یا مفعول است و معادل آن در فارسی، واژه «بودن» می باشد. چنان که واژه «موجود» از نظر ادبی «اسم مفعول» و متضمن معنای وقوع فعل بر ذات است، و گاهی از کلمهٔ «موجود»، مصدر جعلی به صورت «موجودیت» گرفته می شود و مساوی با «وجود» به کار می رود. الفاظی که در زبان عربی به صورت مصدر استعمال می شوند، گاهی از معنای نسبت به فاعل یا مفعول تجرید شده، به صورت اسم مصدر به کار می روند که دلالت بر اصل حدث دارد. بنابراین برای وجود هم می توان چنین معنای اسم مصدری را در نظر گرفت. از سوی دیگر معانی حَدَثی که دلالت بر حرکت، و دست کم دلالت بر حالت و کیفیتی دارند، مستقیماً قابل حمل بر ذوات نیستند؛ مثلاً نمی توان «رفتن» را که مصدر است یا «رفتار» را که اسم مصدر است بر شی ء یا شخصی حمل کرد، بلکه یا باید مشتقی از آن گرفت و مثلاً کلمهٔ «رونده» را محمول قرار داد و یا کلمهٔ دیگری را که متضمن معنای مشتق باشد به آن اضافه کرد و مثلاً گفت «صاحب رفتار». قسم اول را اصطلاحاً «حمل هو هو» و قسم دوم را «حمل ذو هو» می نامند. از باب نمونه حمل «حیوان» را بر «انسان» حمل هو هو، و حمل «حیات» را بر او حمل ذو هو می خوانند. این مباحث چنان که ملاحظه می شود در اصل، مربوط به دستور زبان است که قواعد آن قراردادی است و در زبان های مختلف تفاوت می کند، و بعضی از زبان ها از نظر وسعت لغات و قواعد دستوری، غنی تر، و بعضی دیگر محدودتر هستند. ولی از آنجا که ممکن است رابطه لفظ و معنا موجب اشتباهاتی در بحث های فلسفی گردد، لازم است تذکر دهیم که در کاربرد واژه های وجود و موجود در مباحث فلسفی نه تنها این ویژگی های زبان شناختی مورد توجه قرار نمی گیرد، بلکه اساساً توجه به آنها ذهن را از دریافتن معانی منظور منحرف می سازد. فلاسفه نه هنگامی که واژه «وجود» را به کار می برند، معنای مصدری و حدثی را در نظر می گیرند، و نه هنگامی که واژه «موجود» را به کار می گیرند، معنای مشتق و اسم مفعولی را؛ مثلاً هنگامی که دربارهٔ خدای متعالی می گویند «وجود محض» است، آیا در این تعبیر جایی برای معنای «حدث» و نسبت به فاعل و مفعول، یا معنای کیفیت و حالت و نسبت آن به ذات می توان یافت؟ و آیا می توان بر ایشان خرده گرفت که چگونه لفظ وجود را بر خدای متعالی اطلاق می کنید، در حالی که حمل مصدر بر ذات، صحیحنیست؟ و یا هنگامی که تعبیر «موجود» را دربارهٔ همه واقعیات به کار می برند و آنها را شامل واجب الوجود و ممکن الوجود می دانند، آیا می توان معنای اسم مفعولی را از آن فهمید؟ و آیا می توان بر این اساس استدلال کرد که اقتضای اسم مفعول آن است که فاعلی داشته باشد، پس خدا هم فاعلی لازم دارد؟ و یا برعکس، چون کلمهٔ «موجود» چنین دلالتی دارد، استعمال آن در مورد واجب الوجود صحیح نیست و نمی توان گفت خدا موجود است؟! بدیهی است که این گونه بحث های زبان شناسانه، جایی در فلسفه نخواهد داشت و پرداختن به آنها نه تنها مشکلی از مشکلات فلسفه را حل نمی کند، بلکه بر مشکلات آن می افزاید و نتیجه ای جز کژاندیشی و انحراف فکری به بار نخواهد آورد. برای احتراز از سوء فهم و مغالطه باید به معانی اصطلاحی واژه ها دقیقاً توجه کرد و در مواردی که با معانی لغوی و عرفی یا اصطلاحات سایر علوم وفق نمی دهد، تفاوت آنها را کاملاً در نظر گرفت تا خلط و اشتباهی رخ ندهد. حاصل آنکه مفهوم فلسفی وجود، مساوی است با مطلق واقعیت، و در نقطهٔ مقابل عدم قرار دارد و به اصطلاح نقیض آن است، و از ذات مقدس الهی گرفته تا واقعیت های مجرد و مادی، و همچنین از جواهر تا اعراض و از ذوات تا حالات، همه را در بر می گیرد. همین واقعیت های عینی هنگامی که در ذهن به صورت قضیه منعکس می گردند، دست کم دو مفهوم اسمی از آنها گرفته می شود که یکی در طرف موضوع قرار می گیرد و معمولاً از مفاهیم ماهوی است، و دیگری که مفهوم «موجود» باشد در طرف محمول قرار می گیرد که از مفاهیم فلسفی است، و مشتق بودن آن مقتضای محمول بودن آن است.
خلاصه
...
wikifeqh: مفهوم_وجود