مفهوم شرط

[ویکی فقه] مفهوم شرط، واژه ای است مرکب از دو کلمه «مفهوم» و «شرط» که لازم است در ابتدا تعریفی اجمالی در خصوص هر یک از واژه های فوق داشته شود. بند اول، مفهوم در لغت به معنای دانسته شده آنچه به فهم و ادراک در آید. و در اصطلاح: اصول فقه:(عرفوا المنطوق بانه حکم مذکور فی الکلام لموضوع مذکور و المفهوم بانه حکم غیر مذکور تسلزمه خصوصیة المعنی المذکور. اصولیون در تعریف منطوق آورده اند؛ منطوق مدلولی که مستقیماً از لفظ و کلام فهمیده می شود و مفهوم مدلولی است که در کلام نیست، ولی از کلام استنباط و فهمیده می شود. مثال «اگر فردا باران نیاید به مسافرت خواهیم رفت» این منطوق است، و مفهومش این است «اگر فردا باران بیاید به مسافرت نخواهیم رفت»مثال در روایت آمده: وقتی آب به اندازه کرّ شد به وسیلۀ ملاقات با دیگر نجاسات نجس نخواهد شد. قال الصادق (ع): «إذا کانَ الماءُ قدْرَ کُرُّ لُمْ یُنجنهُ شیء»، این منطوق جمله است. و مفهومش این است اگر آب به اندازۀ کرّ نشد در اثر ملاقات با نجاسات نجس می شود.بنابراین مفهوم در اصطلاح اصولیون در مقابل منطوق می باشد.
نزاع در باب مفهوم، نزاع صغروی است نه کبروی، یعنی بحث در این است که مثلاً آیا جمله شرطیه مفهوم دارد یا نه؟ بدیهی است که اگر دارای مفهوم باشد، حجیت مفهوم هم مانند حجیت منطوق خواهد بود. نه این که پس از ثبوت مفهوم بخواهیم در مورد حجیت آن بحث کنیم. بنابراین حجیت مفهوم همانند حجیت منطوق از راه اصالة الظهور و... قابل اثبات است و برای هر یک از متکلم و سامع قابل احتجاج می باشد.«لاشک ان الکلام اذا کان له مفهوم یدل علیه فهو ظاهر فیه، فیکون حجة من المتکلم علی السامع، ومن السامع علی المتکلم، کسائر ظواهر الاخری»
اقسام مفهوم
مفهوم بر دو قسم است:
← مفهوم موافق
مفهوم مخالف بر شش قسم است. ۱. مفهوم شرط، ۲. مفهوم غایت، ۳. مفهوم عدد، ۴. مفهوم وصف، ۵. مفهوم حصر، ۶. مفهوم لقب.بند دوم، شرط: الزامی و تعلیق چیزی به چیز دیگر، قرار، پیمان بند سوم، مفهوم شرط: هر جمله شرطیه ای دارای دو جزء شرط و جزاء است. به عنوان مثال: اگر فردا باران نیاید به مسافرت می روم در این مثال جمله اگر فردا باران نیاید «شرط» و جمله به مسافرت می روم «جزاء» می باشد، و مفهوم این جمله این است که اگر فردا باران ببارد به مسافرت نمی روم.
اقسام جملات شرطیه
...

[ویکی فقه] مفهوم شرط (اصول). منتفی شدن سنخ حکم معلّق بر شرط در صورت انتفای شرط را مفهوم شرط گویند.
مفهوم شرط، از اقسام مفهوم مخالف و به معنای انتفای اصل حکم در جمله جزا هنگام انتفای شرط است؛ برای مثال، در آیه: ﴿إِنْ جاءَکمْ فاسِقٌ بِنَبَإ فَتَبَینُوا﴾ منطوق دلالت می کند بر این که اگر فاسقی خبری آورد تحقیق و جست وجو کردن درباره صحت و سقم آن واجب است؛ یعنی وجوب تبین هنگام خبر آوردن فاسق ثابت است. هم چنین، مفهوم شرط آیه دلالت می کند بر این که اگر فاسق خبر نیاورد، بلکه عادل یا ثقه خبر آورد، حکم وجوب تبین نیز ساقط و منتفی است.در کتاب «کفایة الاصول» آمده است: «ان المفهوم هو انتفاء سنخ الحکم المعلق علی الشرط عند انتفائه».
اقوال در مفهوم جمله شرطیه
مشهور میان اصولیون این است که جمله شرطیه مفهوم دارد و برخی وجود مفهوم شرط را در مثل وقف، نذر، ایمان و وصیت مسلّم دانسته اند.در کتاب «تمهید القواعد» آمده است: «لا اشکال فی دلالتهما (الشرط و الوصف) فی مثل الوقف و الوصایا و النذور و الایمان».
چگونگی دلالت جمله شرطیه بر مفهوم
در چگونگی دلالت جمله شرطیه بر مفهوم تقریرهای مختلفی ارایه شده است، از جمله:
← تقریر اول
...

[ویکی فقه] مفهوم شرط (علوم قرآنی). یکی از اقسام مفهوم مخالف ؛ دال بر منتفی شدن سنخ حکم معلق بر شرط در صورت انتفای شرط را مفهوم شرط گویند.
«مفهوم شرط» یکی از انواع مفهوم مخالف است؛ مانند: (وان کن اولات حمل فانفقوا علیهن حتی یضعن حملهن)؛ «اگر زنان مطلقه باردار باشند، دادن نفقه واجب است تا وضع حمل کنند». مفهوم آیه این است که اگر زنان مطلقه باردار نباشند، انفاق واجب نیست؛ که این مفهوم، از اشتراط بارداری و حمل برای وجوب انفاق استفاده می شود.
عناوین مرتبط
۱. ↑ طلاق/سوره۶۵، آیه۶.
...