مفصل زلاله ای

مَفصل زُلاله ای، مفصل سینوویال ( به انگلیسی: Synovial joint ) یا مفصل آزادجُنب، مفصل ویژه ای است که امکان حرکت نسبتاً آزاد استخوان ها را فراهم می کند و در پوشینهٔ مفصلی قرار دارد که زلاله را در بر می گیرد[ ۱] مفصل های اطلسی محوری، شانه، آرنج، بندهای انگشت، ران و زانو از نمونه مفصل های زلاله ای هستند.
مفصل های زلاله ای رایج ترین نوع مفصل در بدن انسان است. این مفصل ها قابلیت تحرک بسیاری دارند و حرکت آزاد بخش های مختلف بدن را تسهیل می کنند و به این خاطر به آنها مفاصل متحرک ( دیارتروتیک، از نوع دیارتروز Diarthrosis ) هم گفته می شود. مفصل های زلاله ای تورفتگی های پر شده با ماده زلاله ای دارند که مفصل را روغن کاری می کنند و نقشه ضربه گیر را نیز برای آنها ایفا می کند. [ ۲]
مفصل زلاله ای قسمتی از دستگاه اسکلتی است که تحرک بیشتر و ساختمان پیچیده تری نسبت به مفاصل دیگر ( یعنی مفاصل رشته ای و غضروفی ) دارد. این مفاصل در حرکات روزمره موجودات به خصوص انسان اهمیت بسزایی دارند.
مفاصل زلاله ای یا دیارتروز[ ۳] از لحاظ تشکیل و حرکات از انواع دیگر کامل تر و مهم ترند و دارای ویژگی های خاصی هستند که شامل موارد است:
• سطوح مفصلی
• غضروف مفصلی
• کپسول مفصلی که از دو لایه خارجی ( کپسول لیفی ) و داخلی ( غشاء سینوویال ) تشکیل می گردد.
• حفره مفصلی: توسط کپسول لیفی احاطه شده است. سطح درون مفصلی کپسول لیفی توسط یک غشا بسیار نازک و ظریف به نام غشا سینویال پوشیده شده است. از غشای سینویال استطاله هائی خارج می شود که در درون حفرهٔ مفصلی شناورند و هرجا که در اثر حرکات سطوح مفصلی خلأ ای در حفره مفصلی ایجاد شود بلافاصله این خلاﺀ توسط فزونه های زلاله ای ( استطاله های سینویال ) پر می شود. در لابلای این فزونه ها مقداری چربی وجود دارد که در بعضی موارد هنگام حرکت مفصل، بین دو سر استخوان گیر کرده و ایجاد دردهای شدیدی می کنند.
• مایع زلاله ای: غشا سینویال ( یا سینوویوم ) یک بافت نرم است که بین کپسول مفصلی و حفرهٔ مفصل وجود دارد. غشا سینویال یک مایع ژل مانند مشابه سفیده تخم مرغ که مایع زلاله ای نام دارد را ترشح می کند. مایع زلاله ای، در طی حرکت، به صورت یک لایه مایع، سطح مفصلی را پوشانده و لغزنده کرده وفیر یکشن را کاهش می دهد. مایع سینویال نقش یک ضربه گیر را هم ایفا می کند. سینوویوم دو لایه دارد: لایه خارجی یا sub intima، لایه داخلی یا intima از سلول های نازک تر از یک برگ کاغذ پوشیده شده است. سلول های intima دو نوع هستند. فیبروبلاست، ماکروفاژ فیبروبلاست، مایع زلاله ای مشابه سفیده تخم مرغ را می سازد که سطح مفصلی را لیز می کند. ماکروفاژها، که اجسام نامطلوب را از مایع سینویال برداشت می کند. سطح سینوویوم صاف یا پوشیده از برآمدگی مثل شست یا villi می باشد. سینوویال حاوی رگ های کوچک فراوانی است که نه تنها زلاله ای، بلکه کارتیلاژ را که رگ های خونی ندارد هم تغذیه می کند. سینوویوم در حالت هایی مانند ارتریت روماتوئید تحریک می شود.
• رباط های مفصلی
• برخی از مفاصل زلاله ای حاوی منیسک یا دیسک مفصلی هستند.