[ویکی فقه] در یک تقسیم، کتب حدیث به دو گروه منبع و واسطه منشعب می شوند. معمولاً به کتب قدیمی تر که حاوی تعداد قابل توجّهی از احادیث است، «منبع» می گویند. این کتاب ها بیشتر، در استنادات علمی، استفاده می شود. برای معرّفی دقیق کتب منبع، به مبنا و ملاک روشنی نیاز است تا در شناسایی مصداق ها، اختلاف و خطا به کمترین حد برسد. این ملاک را با مراجعه به لغت و استعمال می توان کشف کرد و از آن در روش تحقیق در علوم حدیث بهره گرفت؛ پس از تحلیل ملاک شناسایی کتاب های منبع، می توان استانداردهایی را برای جایگاه مراجعه به این کتب در مقابل «کتب واسطه» حدیثی تعریف کرد. کاربرد این موضوع، در مطالعات و پژوهش های محتوایی حدیثی، ضابطه مند کردن شناسایی «منابع» برای مراجعات است و نیز مصدریابی روایات را به مرزهای استاندارد نزدیک می کند.
سنّت، یکی از منابع اصلی معارف دینی است. احادیث معصومان (علیهم السّلام) از طریق کتب حدیثی به نسل های آینده منتقل شده است. این نگاشته ها دارای سبک ها، هدف ها و بهره های گوناگونی هستند و استفاده ی بهینه از آن، منوط به تناسب مبانی و اهداف هر کتاب با هدف و فایده ی مورد نظر پژوهش گر یا استفاده کننده است. برخی از این کتب، منبع است؛ بعضی در حکم منبع و برخی، کتاب واسطه حدیثی است. هریک از این گروه ها علاوه بر کاربردهای مشترک، کاربردهای خاصّ خود را دارد.سیره عقلا در مطالعات و پژوهش ها، در نظر گرفتن تناسب محتوا و مرجع با مطلوبِ خود است؛ یعنی، برای دست یابی به هر مطلبی به سراغ مرجع متناسب با آن می روند. علّت آن است که هر مرجع حدیثی، برای هر پژوهشی مناسب نیست.پرسش اصلی نوشتار حاضر این است که «منابع حدیث» چیست؟ ملاک شناسایی «منبع حدیث» کدام است؟ آیا هر کتابی که دارای تعداد قابل توجّهی حدیث است، «منبع حدیث» محسوب می شود؟در این مقاله، ابتدا واژه ی «منبع» و مشابهات آن، از جهت لغت شناخته می شود و سپس اصطلاح «منبع حدیث» بازشناسی می گردد. در تعریف «منبع حدیث» با استناد به لغت، پیشینه ی منابع حدیث و استعمالات عرفی و تخصّصی، پردازشی نسبتاً نو ارایه شده است. در ادامه، این پرسش به طور خلاصه پاسخ داده می شود که استفاده از «منابع» حدیث در چه جاهایی ضرورت دارد و در کجا می توان از کتب «واسطه» استفاده کرد.این بحث از آن رو لازم است که گاهی در پژوهش های حدیثی، استفاده از منابع ضرورت دارد و گاهی مراجعه به کتب واسطه از لوازم یک پژوهش حدیثی است؛ یعنی، متناسب با نوع نیاز و هدف پژوهش گر، استفاده از کتب منبع حدیث یا کتاب های واسطه توجیه علمی می یابد. مقدّمه ی چنین تفکیکی، روشن بودن مبنا و ملاک در شناسایی کتب منبع از کتب واسطه است.ماموریت این نوشتار، ارایه ی معیاری برای شناسایی کتب منبع است و فایده هایی چون آشنایی با جایگاه استفاده از منابع و واسطه ها نیز بر آن مترتّب است.پیش از این مقاله، نگاشته ی مستقل مفصّل و یا غیرمستقل درباره ی این موضوع یافت نشد. فقط در پایان نامه ی «ملاک های اعتبارسنجی منابع حدیث شیعه» مقداری به این موضوع پرداخته شده که اکنون با تغییر، اصلاح، تکمیل و تفصیل ارایه می شود. روش این پژوهش، کتابخانه ای و منابع آن، کتب و مقالات مکتوب و الکترونیکی و ابزار آن، فیش های مکتوب است.
معنای منبع
«منبع» در لغت، اسم مکان از ماده ی «نبع» است. به گفته ی ابن فارس (م۳۹۵هـ) با این سه حرف دو کلمه ی اصلی تولید می شود (النون و الباء و العین کلمتان احداهما نبوع الماء و الموضع التی ینبع منه ینبوع... و الاخری النبع شجر) که یکی به معنای محلّ جوشش است و دیگری اسم نوعی درخت.
احمد بن فارس، معجم مقاییس فی اللغة، ج۵، ص۳۸۱، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۴۰۴ق.
برای بازتعریف این واژه، بر اساس نیازهای پژوهشی علوم حدیث، مقدّمه ای لازم است: احادیث رسیده از اهل بیت (علیهم السّلام) را یا خودشان نوشته اند یا شاگردان و مخاطبان آن ها و یا چهره به چهره نقل و بعدها نوشته شده است.
← نوشته خود اهل بیت
...
سنّت، یکی از منابع اصلی معارف دینی است. احادیث معصومان (علیهم السّلام) از طریق کتب حدیثی به نسل های آینده منتقل شده است. این نگاشته ها دارای سبک ها، هدف ها و بهره های گوناگونی هستند و استفاده ی بهینه از آن، منوط به تناسب مبانی و اهداف هر کتاب با هدف و فایده ی مورد نظر پژوهش گر یا استفاده کننده است. برخی از این کتب، منبع است؛ بعضی در حکم منبع و برخی، کتاب واسطه حدیثی است. هریک از این گروه ها علاوه بر کاربردهای مشترک، کاربردهای خاصّ خود را دارد.سیره عقلا در مطالعات و پژوهش ها، در نظر گرفتن تناسب محتوا و مرجع با مطلوبِ خود است؛ یعنی، برای دست یابی به هر مطلبی به سراغ مرجع متناسب با آن می روند. علّت آن است که هر مرجع حدیثی، برای هر پژوهشی مناسب نیست.پرسش اصلی نوشتار حاضر این است که «منابع حدیث» چیست؟ ملاک شناسایی «منبع حدیث» کدام است؟ آیا هر کتابی که دارای تعداد قابل توجّهی حدیث است، «منبع حدیث» محسوب می شود؟در این مقاله، ابتدا واژه ی «منبع» و مشابهات آن، از جهت لغت شناخته می شود و سپس اصطلاح «منبع حدیث» بازشناسی می گردد. در تعریف «منبع حدیث» با استناد به لغت، پیشینه ی منابع حدیث و استعمالات عرفی و تخصّصی، پردازشی نسبتاً نو ارایه شده است. در ادامه، این پرسش به طور خلاصه پاسخ داده می شود که استفاده از «منابع» حدیث در چه جاهایی ضرورت دارد و در کجا می توان از کتب «واسطه» استفاده کرد.این بحث از آن رو لازم است که گاهی در پژوهش های حدیثی، استفاده از منابع ضرورت دارد و گاهی مراجعه به کتب واسطه از لوازم یک پژوهش حدیثی است؛ یعنی، متناسب با نوع نیاز و هدف پژوهش گر، استفاده از کتب منبع حدیث یا کتاب های واسطه توجیه علمی می یابد. مقدّمه ی چنین تفکیکی، روشن بودن مبنا و ملاک در شناسایی کتب منبع از کتب واسطه است.ماموریت این نوشتار، ارایه ی معیاری برای شناسایی کتب منبع است و فایده هایی چون آشنایی با جایگاه استفاده از منابع و واسطه ها نیز بر آن مترتّب است.پیش از این مقاله، نگاشته ی مستقل مفصّل و یا غیرمستقل درباره ی این موضوع یافت نشد. فقط در پایان نامه ی «ملاک های اعتبارسنجی منابع حدیث شیعه» مقداری به این موضوع پرداخته شده که اکنون با تغییر، اصلاح، تکمیل و تفصیل ارایه می شود. روش این پژوهش، کتابخانه ای و منابع آن، کتب و مقالات مکتوب و الکترونیکی و ابزار آن، فیش های مکتوب است.
معنای منبع
«منبع» در لغت، اسم مکان از ماده ی «نبع» است. به گفته ی ابن فارس (م۳۹۵هـ) با این سه حرف دو کلمه ی اصلی تولید می شود (النون و الباء و العین کلمتان احداهما نبوع الماء و الموضع التی ینبع منه ینبوع... و الاخری النبع شجر) که یکی به معنای محلّ جوشش است و دیگری اسم نوعی درخت.
احمد بن فارس، معجم مقاییس فی اللغة، ج۵، ص۳۸۱، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۴۰۴ق.
برای بازتعریف این واژه، بر اساس نیازهای پژوهشی علوم حدیث، مقدّمه ای لازم است: احادیث رسیده از اهل بیت (علیهم السّلام) را یا خودشان نوشته اند یا شاگردان و مخاطبان آن ها و یا چهره به چهره نقل و بعدها نوشته شده است.
← نوشته خود اهل بیت
...
wikifeqh: ضابطه_شناخت_منابع_حدیث