حدود ۱۰٫۰۰۰ سال پیش یکجانشینی، و به تَبَعِ آن معماری، از شام و میانرودان به آنچه امروزه ایران است گسترش یافت. جغرافیای ناهموار ایران سبب شد سکونت گاه های این سرزمین متفاوت از دشت های شام و میانرودان شکل بگیرند. نخستین این سکونت گاه ها را مردمان عصر حجر در جلگهٔ خوزستان برپا داشتند که قدیمی ترین نمونهٔ کاوش شده شان در ایران علی کُش است که در حدود ۹٫۰۰۰ سال پیش از خانه هایی تک اتاقی ساخته شده. باوجوداین، عمدهٔ دانسته های ما در مورد معماری سکونت گاه های ایران پیش از ابداع سفال از دره ها و دشت های اطراف زاگرس مرکزی می آید. یکی ازین سکونت گاه ها گنج دره است که نوآوری های معماری در آن سبب شده بود به نسبت ساخت وسازهای معاصر دیوارهایی نازک تر داشته باشد. در شمال غربی ایران ساکنانِ حاجی فیروز خانه هایشان را به دو بخش، یکی برای نشستن و دیگری برای کار، تقسیم می کردند و در جنوب شرقی، ساکنانِ تل ابلیس فضایی با کاربرد آیینی ساخته بوده اند. به سبب خشکی و ناملایمات جغرافیایی فلات مرکزی ایران، تا پیش از ابداع سفال در این منطقه استقرارهای چندانی صورت نگرفت. تنها سکونت گاه شناخته شدهٔ منطقه از این دوران تپهٔ غربیِ سنگ چخماق است. تپهٔ شرقیِ سنگ چخماق هزار سال پس از تپهٔ غربی و پس از ابداع سفال ساخته شده و گذار از فرهنگ بدون سفال به فرهنگ با سفال را در آن می توان دید که مدلل بر دورهٔ تحول مهمی در مسیر تکامل مدنیت است. سکونت گاه معرف جوامع نوسنگی با سفال در فلات مرکزی ایران تپهٔ زاغه است. در تپهٔ زاغه خانه ها به تناسب نوع فعالیت اقتصادی ( کشاورزی یا دامداری ) ساخته شده اند و به نظر می رسد نوعی نظام طبقاتی شکل گرفته بوده. همچنین در این دوران در تپهٔ شمالی سیلک برای ساخت اتاق های راست گوشه از خشت قالبی استفاده شده که تحول مهمی در معماری به شمار می رود.
... [مشاهده متن کامل]
در حدود ۵٫۴۰۰–۵٫۳۰۰ سال پیش ( در عصر برنز ) شهرهایی بازرگانی در ایران برآمدند که احتمالاً در شبکهٔ فرهنگی مشترکی با هم پیوند داشته اند. شوشِ پیشاایلامی از مهم ترین این شهرها در جنوب غربی ایران بوده که امروزه اثری از آن نمانده. دور شهرهای ملیان و انشان دیوار حصار دفاعی کشیده بودند و فرمانروایی ایلامی نیز کاخ و آرامگاهی در هفت تپه ساخته بوده است. در این دوران در تپه یحیی در جنوب شرقی ایران ساختمانی بزرگ برای بازرگانان غیربومی ساخته شده بوده و در همین منطقه شهر سوخته بافتی پیچیده داشته که به حوزه های کارکردی مختلف تقسیم شده بوده است. در گودین تپه در زاگرس مرکزی معابر شهری کوچکی ساخته شده بوده اند که برخی ارابه رو بوده و در دو طرف آن ها مغازه یا کارگاه هایی قرار داشته. در عصر برنز در تپهٔ جنوبی سیلک در فلات مرکزی ایران محله هایی با خانه های مسکونی و کوچه هایی در اطراف خانه ها ایجاد شده که با خانه های روستایی امروزی اطراف کاشان سنخیّت دارد. در همین دوران یک سوم فضاهای شهری تپه حصار به فعالیت های تولیدی اختصاص داشته و ظاهراً مردمان آن ثروتی قابل توجه اندوخته بوده اند. در فلات شمالی ایران هم در تورنگ تپه سازهٔ خشتی بزرگی ساخته شده بوده که با زیگورات بزرگ اور - نامو هماوردی می کرده. در عصر برنز، شمال غربی ایران حوزه ای فرهنگی تشکیل می داده که از بقیهٔ ایران متمایز بوده است. در شمال دریاچهٔ ارومیه سکونت گاه ها به الگوی تثبیت شده آناتولی و قفقاز جنوبی نزدیکند. از سکونت گاه های جنوب دریاچهٔ ارومیه به علت کاوش های محدود الگویی در دست نیست.
... [مشاهده متن کامل]
در حدود ۵٫۴۰۰–۵٫۳۰۰ سال پیش ( در عصر برنز ) شهرهایی بازرگانی در ایران برآمدند که احتمالاً در شبکهٔ فرهنگی مشترکی با هم پیوند داشته اند. شوشِ پیشاایلامی از مهم ترین این شهرها در جنوب غربی ایران بوده که امروزه اثری از آن نمانده. دور شهرهای ملیان و انشان دیوار حصار دفاعی کشیده بودند و فرمانروایی ایلامی نیز کاخ و آرامگاهی در هفت تپه ساخته بوده است. در این دوران در تپه یحیی در جنوب شرقی ایران ساختمانی بزرگ برای بازرگانان غیربومی ساخته شده بوده و در همین منطقه شهر سوخته بافتی پیچیده داشته که به حوزه های کارکردی مختلف تقسیم شده بوده است. در گودین تپه در زاگرس مرکزی معابر شهری کوچکی ساخته شده بوده اند که برخی ارابه رو بوده و در دو طرف آن ها مغازه یا کارگاه هایی قرار داشته. در عصر برنز در تپهٔ جنوبی سیلک در فلات مرکزی ایران محله هایی با خانه های مسکونی و کوچه هایی در اطراف خانه ها ایجاد شده که با خانه های روستایی امروزی اطراف کاشان سنخیّت دارد. در همین دوران یک سوم فضاهای شهری تپه حصار به فعالیت های تولیدی اختصاص داشته و ظاهراً مردمان آن ثروتی قابل توجه اندوخته بوده اند. در فلات شمالی ایران هم در تورنگ تپه سازهٔ خشتی بزرگی ساخته شده بوده که با زیگورات بزرگ اور - نامو هماوردی می کرده. در عصر برنز، شمال غربی ایران حوزه ای فرهنگی تشکیل می داده که از بقیهٔ ایران متمایز بوده است. در شمال دریاچهٔ ارومیه سکونت گاه ها به الگوی تثبیت شده آناتولی و قفقاز جنوبی نزدیکند. از سکونت گاه های جنوب دریاچهٔ ارومیه به علت کاوش های محدود الگویی در دست نیست.
