معماری در دوره پهلوی اول

[ویکی فقه] معماری در این دوره در نگرش به باستان گرایی خود به دو دوره ساسانیان و هخامنشیان توجه بیشتری دارد، در نگاه معماری عناصری که مورد بهره برداری و یا تقلید قرار گرفتند به دو گونه بود. عناصر مشخص معماری در بنا نظیر ستون ها، سرستونها، پایه ستون ها، پنجره ها، پلکان، ورودی ها، قوس ها و دهانه ها. دومین عناصر تزیینی نظیر نقوش برجسته ی حجاری ها، مجسمه ها، کنگره ی بام و... در دوره پهلوی اول هنرمندان معماری ایرانی و غربی که سازنده بناهای دولتی و آموزشی و صنعتی بودند، برای اولین بار با نوعی انتخاب تاریخی روبرو شدند. آنان باید می فهمیدند که از چه دوره و چگونه و به چه مقدار انتخاب کنند. معماران اگر چه متاثر از فضای سیاسی باستان گرایی بودند، توانستند با تعدد بناهای ساخته شده فضای معماری باستان گرایی را تنوع بخشند. نمونه این بناها کاخ شهربانی دربند، بانک ملی، مدرسه ی فیروز بهرام و ساختمان فرش.
همزمان شدن دهه دوم حکومت پهلوی اول با روی کارآمدن و اقتدار حزب نازی در آلمان و ارتباط نزدیک و بی سابقه ایران و آلمان و ارتباط نزدیک و بی سابقه ایران و آلمان و پی آمد آن انجام فعالیت های عمرانی و ساختمانی توسط متخصصین آلمانی خود به خود رویه نظامی را در ساخت بناهای این دوره دو چندان نمود. این تاثیرات بر روی نمای ساختمان بود که به گونه ای ملموس هیبت و شکل نظامی به خود می گرفت.
تاثیرات مدرن گرایی
مکتب معماری مدرن به وسیله دانش آموختگان ایرانی از فرنگ برگشته که در سال های آخر دوره پهلوی اول به ایران بازگشتند به ارمغان آورده شد. از آن رو که نهضت مدرنیسم در معماری هم چون دیگر مکاتب نخست در دانشگاه ها مورد توجه و آموزش قرار گرفت. آثار مطرح و به جا مانده از مکتب معماری مدرن را در نخستین سال های پیدایش آن در ایران به طور عمده باید در تهران و در ساختمان های غالبا عمومی و غیر دولتی مشاهده کرد. برخی از این آثار به ویژه در خیابان شاه رضا (انقلاب) از میدان فردوسی تا میدان انقلاب هنوز پابرجا هستند.
معماری صنعتی
ایران هنگامی که به دوره صنعتی رسید که غرب دوران اوج صنعتی را می گذرانید. ایران این مسیر را بعد از جنگ جهانی اول شروع کرد. حقیقت این است که معماری صنعتی ایجاد شده به شیوه صنعتی و شکلی از معماری مدرن است که در بیشتر کشورها و از جمله ایران به شکل نارسای معماری صنعتی گفته می شود. از این رو بناهای مورد نظر آن دسته از بناها و عمدتا کارخانه ها هستند که با انقلاب صنعتی نیمه دوم قرن هیجدهم به وجود آمده و توسعه یافتند؛ اما در ایران در دوره رضاشاه تاسیس سلسله وار کارخانه های بزرگ صنعتی در بافت کهنه و سنتی شهرها و پیش از آن که شهرهای ایران زمینه توسعه صنعتی نظیر اروپا داشته باشند، معماری خاصی ایجاد کردند که باید شروع معماری صنعتی ایران را از این تاریخ دانست. این سال ها از نظر تاریخی یکی از دوره های مهم تاریخی ایران است. سال های ۱۳۱۱ به بعد اوج درخواست برای کارخانه های گوناگون است کارخانه های نساجی، پشم ریسی، نخ ریسی، چرم سازی، قندسازی، چای و... تا قبل از شهریور ۲۰ کارخانه های بزرگ نساجی و نیز منسوجان شیمیایی تاسیس شد. بیشتر این کارخانه ها از آلمان وارد می شد و طرح ریزی ساختمان های صنعتی طبعا توسط کارشناسان خارجی صورت گرفت. فضای کارخانه ها در مجموع شدیدا تحت تاثیر عملکرد آن هستند. پیش از آن که معمار بتواند در طرح فضای داخلی کارخانه های صنعتی دخیل باشند، این کارکرد کارخانه هاست که طراحی فضای داخلی را به معمار دیکته می کند. بنابراین بیان ساختمانی و عظمت صنعتی کارخانه بر بیان هنری آن برتری دارد. حضور سنگین و مقتدرانه بناهای صنعتی علاوه بر اینکه توانست آن نمایش عظمت را به صورت فیزیکی بیان کند، چنان چه به شکل ذاتی در ابعاد بناها نهفته بود. در قالب توسعه و تحول نیز توانست عملا جدایی خود را از ساختار و شکل سنتی معماری گذشتگان که نمادهای آن بناهای عظیم مساجد با گنبدها و مناره ها بودند جدا سازد. معماری صنعتی در دوره پهلوی اول از آن رو قابل اهمیت است که با حضور وسیع و نمادین خود در شهرهای مختلف چهره و اندازه جدید از بناها و فضای شهر به وجود آورد.
شهرسازی نوین
...