[ویکی نور] معجم دمشق التاریخی، تألیف قتیبه الشهابی به زبان عربی است. این اثر در سه مجلد به ذکر اماکن، ابنیه و آثار مختلف تاریخی دمشق پرداخته است.
جلد اول به اسامی که حروف اول آنها به ترتیب حروف الفبا "الف" تا "ز" بوده، اختصاص دارد. در جلد دوم حروف "س" تا "ی" ذکر شده است. در جلد سوم نیز به فهارس پرداخته شده است. شیوه ارائه مطالب بدین صورت است که ابتدا نام مکان، سپس توضیح مربوطه و در آخر نیز آدرس منابع آمده است.
در جمیع اسامی و اعلامی که بین آنها تباین و یا تشابهی وجود داشته است، نویسنده به اسم اصلی معروف تاریخی رجوع کرده است. گاهی نیز با صفات و تعریف های مختلفی وارد شده که همه آنها به مسمی واحدی برمی گردد؛ به عنوان مثال جامع السنانیة، مکتب السنانیة و سبیل السنانیة همگی منشأ واحدی دارد. همچنین مورخین "دار القرآن الأفریدونیه" را با نام های مختلف مدرسة العجمی، مسجد العجمی، تربة العجمی، تربة أفریدون العجمی ذکر کرده اند. برخی کلماتی؛ مانند: مأذنه و مناره که در واقع یکی است، به همان صورتی که وارد شده ذکر شده است. البته در رابطه با اسماء مشابهی که ارتباطی با یکدیگر ندارند، تأکید به عدم علاقه شده است؛ به عنوان؛ مثال: قبر شیخ حماد در مقبره باب الصغیر با قبر سید حماد در قنوات و مسجد شیخ حماد درحیّ المیدان مکان های متفاوتی هستند.
نویسنده در برخی از موارد نیز به جهت ابقاء بر اسم مطابق آنچه وارد شده و جلوگیری از اشتباه، به عمد قواعد لغت عربی را رعایت نکرده است؛ مثلاَ کلمه العطّارون در بعضی موارد به جهت حفظ حکایت متعارف در تواتر شفهی به صورت العطارین آورده است. در خصوص شرح حال اعلامی که اسامی مکان ها و ابنیه را ذکر کرده اند، نیز به چند دلیل خودداری کرده است: 1- به جهت اختصار.2- به دلیل عدم ذکر شرح حال آنها در مصادر چاپ شده است. 3- برخی از افراد نیز در تاریخ ناشناخته اند.
از مشکلاتی که نویسنده با آن دست به گریبان بوده است، تصحیح نام هایی است که بین چند مورخ متفاوت نقل شده است. در این موارد بر آهنگ موسیقیایی کلمه یا استمرار آن با تواتر زبانی تا امروز و یا تکرار آن در بیش از یک مصدر تکیه شده است. همچنین از ذکر ابنیه ای که بدون اسم بوده نیز پرهیز شده است. مثلاَ مسجدی که در بازار دارالبطیخ بوده است را مسجد سوق دارالبطیخ ننامیده است؛ به اعتقاد نویسنده این کار در صورتی صحیح است که در بازار تنها یک مسجد موجود باشد؛ در حالی که در بازار بیش از یک مسجد موجود بوده است. به نظر نویسنده با توجه به اینکه تمامی مساجد دارای ماذنه هستند، نیازی به ذکر تمامی ماذنه ها نبوده و با این شیوه نیز به اختصار کتاب مدد رسانده است. واضح است که هدف از این اثر بررسی تاریخی محض بوده است، لذا نام های جدید را متعرض نشده است. برای اتقان و انجاز در کار نیز به شیوه های متعددی متوصل شده است:
جلد اول به اسامی که حروف اول آنها به ترتیب حروف الفبا "الف" تا "ز" بوده، اختصاص دارد. در جلد دوم حروف "س" تا "ی" ذکر شده است. در جلد سوم نیز به فهارس پرداخته شده است. شیوه ارائه مطالب بدین صورت است که ابتدا نام مکان، سپس توضیح مربوطه و در آخر نیز آدرس منابع آمده است.
در جمیع اسامی و اعلامی که بین آنها تباین و یا تشابهی وجود داشته است، نویسنده به اسم اصلی معروف تاریخی رجوع کرده است. گاهی نیز با صفات و تعریف های مختلفی وارد شده که همه آنها به مسمی واحدی برمی گردد؛ به عنوان مثال جامع السنانیة، مکتب السنانیة و سبیل السنانیة همگی منشأ واحدی دارد. همچنین مورخین "دار القرآن الأفریدونیه" را با نام های مختلف مدرسة العجمی، مسجد العجمی، تربة العجمی، تربة أفریدون العجمی ذکر کرده اند. برخی کلماتی؛ مانند: مأذنه و مناره که در واقع یکی است، به همان صورتی که وارد شده ذکر شده است. البته در رابطه با اسماء مشابهی که ارتباطی با یکدیگر ندارند، تأکید به عدم علاقه شده است؛ به عنوان؛ مثال: قبر شیخ حماد در مقبره باب الصغیر با قبر سید حماد در قنوات و مسجد شیخ حماد درحیّ المیدان مکان های متفاوتی هستند.
نویسنده در برخی از موارد نیز به جهت ابقاء بر اسم مطابق آنچه وارد شده و جلوگیری از اشتباه، به عمد قواعد لغت عربی را رعایت نکرده است؛ مثلاَ کلمه العطّارون در بعضی موارد به جهت حفظ حکایت متعارف در تواتر شفهی به صورت العطارین آورده است. در خصوص شرح حال اعلامی که اسامی مکان ها و ابنیه را ذکر کرده اند، نیز به چند دلیل خودداری کرده است: 1- به جهت اختصار.2- به دلیل عدم ذکر شرح حال آنها در مصادر چاپ شده است. 3- برخی از افراد نیز در تاریخ ناشناخته اند.
از مشکلاتی که نویسنده با آن دست به گریبان بوده است، تصحیح نام هایی است که بین چند مورخ متفاوت نقل شده است. در این موارد بر آهنگ موسیقیایی کلمه یا استمرار آن با تواتر زبانی تا امروز و یا تکرار آن در بیش از یک مصدر تکیه شده است. همچنین از ذکر ابنیه ای که بدون اسم بوده نیز پرهیز شده است. مثلاَ مسجدی که در بازار دارالبطیخ بوده است را مسجد سوق دارالبطیخ ننامیده است؛ به اعتقاد نویسنده این کار در صورتی صحیح است که در بازار تنها یک مسجد موجود باشد؛ در حالی که در بازار بیش از یک مسجد موجود بوده است. به نظر نویسنده با توجه به اینکه تمامی مساجد دارای ماذنه هستند، نیازی به ذکر تمامی ماذنه ها نبوده و با این شیوه نیز به اختصار کتاب مدد رسانده است. واضح است که هدف از این اثر بررسی تاریخی محض بوده است، لذا نام های جدید را متعرض نشده است. برای اتقان و انجاز در کار نیز به شیوه های متعددی متوصل شده است: