مَعانی، عِلم
(یا: فن معانی) علم یا فنّ بررسی معانی درونی و ثانوی کلام که به اقتضای حال شنونده یا خواننده خلق می شود. هدف از علم معانی شناسایی اصول بلاغت و شیوایی و انسجام کلام و روابط میان اجزای کلام و رابطۀ کل آن ها با معنی و موضوع آن هاست. به کمک علم معانی، آثار نویسندگان برجسته را می توان شناخت و دربارۀ ارزش کار نویسندگی و شاعری داوری کرد. در علم معانی، انواع جمله ها به لحاظ خبری، پرسشی، امری، عاطفی و انواع کلام به اعتبار اطناب و مساوات و ایجاز بررسی می شود. معانی ثانوی کلمات و تعبیرات نیز در نظر گرفته می شود؛ مثلاً، در جملۀ «شیری به میدان درآمد» «شیر» و «میدان» معانی ای ثانوی دارند که در مجاز به جای معانی اولیه به کار می روند و استفاده از معانی ثانوی سبب می شود سخن مؤثرتر شود. اقتضای حال مخاطب و خواننده نیز بدین معناست که مثلاً برای دانش آموز دبستان، وقتی می خواهیم از سعدی سخن بگوییم، باید از اطناب استفاده کنیم و سعدی را بشناسانیم و آثار او را معرفی کنیم، درحالی که، برای دانشجوی رشتۀ ادبیات فارسی، دیگر این اطناب خوشایند نیست و باید به ایجاز سخن گفت. نخستین کسی که علم معانی را معرفی کرد ارسطو بود که در کتاب ریتوریقا فن سخنوری را در یونان بررسی کرد. علم معانی در ایران و جهان اسلام نیز مطرح بود و غالباً کسانی که پیشاهنگ این علم بودند اساس کار خود را در بررسی کلامیِ قرآن می نهادند. کتاب الصناعتین ابوهلال عسکری در قرن ۴ق و اسرارالبلاغۀ عبدالقاهر جرجانی در قرن ۵ق از آثار مهم در زمینۀ علم معانی به شمار می روند. از دیگر کسانی که در زمینۀ علم معانی کار کرده اند ابن قتیبۀ دینوری، محمد بن عمر رادویانی، رشید وطواط، شمس قیس رازی و نظامی عروضی اند و از معاصران می توان از ذبیح الله صفا، غلامحسین رضازاده (نوشین)، جلال همایی، سیروس شمیسا، و میرجلال الدین کزازی نام برد.
(یا: فن معانی) علم یا فنّ بررسی معانی درونی و ثانوی کلام که به اقتضای حال شنونده یا خواننده خلق می شود. هدف از علم معانی شناسایی اصول بلاغت و شیوایی و انسجام کلام و روابط میان اجزای کلام و رابطۀ کل آن ها با معنی و موضوع آن هاست. به کمک علم معانی، آثار نویسندگان برجسته را می توان شناخت و دربارۀ ارزش کار نویسندگی و شاعری داوری کرد. در علم معانی، انواع جمله ها به لحاظ خبری، پرسشی، امری، عاطفی و انواع کلام به اعتبار اطناب و مساوات و ایجاز بررسی می شود. معانی ثانوی کلمات و تعبیرات نیز در نظر گرفته می شود؛ مثلاً، در جملۀ «شیری به میدان درآمد» «شیر» و «میدان» معانی ای ثانوی دارند که در مجاز به جای معانی اولیه به کار می روند و استفاده از معانی ثانوی سبب می شود سخن مؤثرتر شود. اقتضای حال مخاطب و خواننده نیز بدین معناست که مثلاً برای دانش آموز دبستان، وقتی می خواهیم از سعدی سخن بگوییم، باید از اطناب استفاده کنیم و سعدی را بشناسانیم و آثار او را معرفی کنیم، درحالی که، برای دانشجوی رشتۀ ادبیات فارسی، دیگر این اطناب خوشایند نیست و باید به ایجاز سخن گفت. نخستین کسی که علم معانی را معرفی کرد ارسطو بود که در کتاب ریتوریقا فن سخنوری را در یونان بررسی کرد. علم معانی در ایران و جهان اسلام نیز مطرح بود و غالباً کسانی که پیشاهنگ این علم بودند اساس کار خود را در بررسی کلامیِ قرآن می نهادند. کتاب الصناعتین ابوهلال عسکری در قرن ۴ق و اسرارالبلاغۀ عبدالقاهر جرجانی در قرن ۵ق از آثار مهم در زمینۀ علم معانی به شمار می روند. از دیگر کسانی که در زمینۀ علم معانی کار کرده اند ابن قتیبۀ دینوری، محمد بن عمر رادویانی، رشید وطواط، شمس قیس رازی و نظامی عروضی اند و از معاصران می توان از ذبیح الله صفا، غلامحسین رضازاده (نوشین)، جلال همایی، سیروس شمیسا، و میرجلال الدین کزازی نام برد.
wikijoo: معانی،_علم