معالجات

[ویکی فقه] معالجات (کتاب). «معالجات» تالیف سید محمدحسین بن محمدهادی عقیلی از کتب طب سنتی است که به زبان فارسی نگارش یافته است.
با توحه به تصریح مؤلف در مقدمه کتاب به این که در سال ۱۱۹۵ قمری به تالیف خلاصة الحکمة پرداخته است، باید گفت تالیف این کتاب مسلما چند سالی بعد از سال ۱۱۹۵ قمری بوده است، هر چند تاریخ دقیق آن را نمی دانیم.البته مؤلف قبل از تالیف این کتاب و در سال ۱۱۸۳ قمری به نگارش کتابی دیگر در همین موضوع و البته به زبان عربی پرداخته بوده، ولی بنا بر دلائلی- که ما نیز به درستی از آن اطلاع نداریم- ناتمام مانده است.
ساختار
این اثر بنابر تصریح مؤلف مشتمل بر دوازده مقاله است، که هر مقاله از این کتاب مشتمل بر چند باب می باشد و هر باب نیز خود به چند فصل تقسیم می شود.مؤلف در بیان معالجه بیماری ها، ابتدا به تعریف بیماری و انواع آن می پردازد، آن گاه علائم آن را ذکر می کند و در آخر علاج هر بیماری را متذکر می شود. در ضمن بیان معالجه هر بیماری، گاه مؤلف طرز ساختن دارویی را نیز بیان می دارد، هر چند بیشتر تنها به ذکر داروها بسنده می کند و گویا خواننده را به کتاب دیگر خویش- یعنی قرابادین کبیر- ارجاع می دهد.
گزارش محتوا
این اثر همانند دیگر آثار مؤلف از جمله جامع ترین و تحقیقی ترین آثار طب سنتی است که آن را پس از تالیف سه کتاب دیگرش تالیف کرده، و بالطبع با پشتوانه سه اثر مهم قبلی از پختگی و عمق علمی بیشتری برخوردار است.نگاهی به فصول کتاب نشان گر استفاده مؤلف از انبوهی از اقوال و منابع پیشینیان است؛ اشاره به اقوال اطبایی همانند: زوفوس ، ارجیجانس ، طبری ، خوذی ، امین الدولة ، احمد بن هبة الله و ابن بطلان در کنار اشاره به کتاب هایی همانند: کتاب فصد جالینوس ، ازمان الامراض جالینوس ، تقدمة الانذار بقراط ، تذکره انطاکی و معالجات بقراطیه طبری ، و نیز اشاره به مکاتب ادبی همچون بصره و فارس تنها گوشه ای از این استنادات است.آنچه مؤلف در بخش معالجات ذکر می کند یا تجربیات شخصی اوست و از آن جهت که وی طبیب کار آزموده ای است، تجربیات وی قابل اعتماد است و یا برگرفته از منابعی است که به دست ما نرسیده و یا نقل سینه به سینه از اساتیدی است که هیچ نگاشته ای از خود به جا نگذاشته اند. این نقل ها نیز هم از لحاظ علمی مورد توجه است و هم برای کسانی که می خواهند در زمینه تاریخ کهن پزشکی تحقیق کنند، کارگشا خواهد بود.بلکه حتی می توان گفت: هر آنچه مؤلف در این اثر از کتب بر جای مانده دیگران هم نقل می کند، باز قابل اعتنا و درخور توجه است، چرا که نقل مطلبی از کتاب دیگران آن هم توسط دانشمندی محقق و نه تنها نویسنده ای مقلد اگر بدون نقد و اشکال بر آن باشد، به منزله تایید آن است و اگر با انتقادی همراه باشد، هشداری است به پژوهش گر طب سنتی که بر هر مطلبی بدون تحقیق اعتماد ننماید.مقاله های کتاب به ترتیب به امراض سر، بیماری های چشم، بیماری های گوش، بیماری های بینی، بیماری های دهان و دندان، بیماری های حلق و مری، بیماری های قلب و پستان، بیماری های معده و کبد و امعاء، بیماری های کلیه، بیماری های اعضای تناسلی و بیماری های گوناگون از جمله داء الفیل اختصاص یافته است.
خاتمه کتاب
...