[ویکی نور] علامۀ حلّی کتاب «معارج الفهم فی شرح النظم» را در علم کلام نوشته است. این کتاب در واقع شرح نظم البراهین فی اصول الدین از خود مؤلف است که در قرن هشتم به زبان عربی نوشته شده است.
علامه در این کتاب قبل از ورود در مباحث اصول دین دو باب مبسوطا در مسئله نظر و حدوث باز نموده است. ایشان اول نظر را به هو ترتیب امور ذهنیه یتوصل بها إلی اخر تعریف می کند. ایشان در همین باب اول، دلیل را نیز به این صورت تعریف می کند: الدلیل هو الذی یلزم من العلم به العلم بوجود الشیء و یطلق علی النصّ و الامارة الظنیّة. علامه سپس دلیل فقهی را مفید علم دانسته و این قول که دلیل نقلی متوقف بر ظنیّات عشر می باشد را باطل می داند. وی در همین جا ضابطۀ ادلۀ نقلی و عقلی را نیز بیان می نماید. ایشان طرق استدلال را به طریق قیاس، استقرا و تمثیل می داند. وی در مبحث قیاس وارد مسائل منطقی شده و انواع قیاس را با توضیحات لازم بیان می نماید.
باب دوم، معارج الفهم فی شرح النظم، همان طور که گفته شد، در مورد حدوث است.ایشان در این باب براهین حدوث عالم را ذکر کرده و به شبهات مطرح شده، در این زمینه پاسخ می دهد. وی به حدوث، حرکت و سکون پرداخته و قدم سکون را ابطال می نماید. علامۀ حلّی تعاریف جسم، حرکت و سکون را ذکر نموده، معنی زمان و احکام حرکت و بحثی در مکان، تقدم و بداهت تصور وجود عنوان می نماید.
مؤلف کتاب که از علمای بزرگ اسلام و صاحب نظر در علوم مختلف اسلامی اعم از فقه، فلسفه و کلام و حدیث می باشد. بعد از مطالبی که مقدمتا بیان فرمود، وارد مباحث اصلی کتاب می شود. وی اصول دین را از مسئله توحید آغاز می کند و دو برهان برای وجود صانع ذکر می کند.
برهان اولی که ذکر می کند، برهان حدوث است به این صورت که می فرماید عالم محدث است و هر محدثی نیاز به محدث دارد. پس عالم نیاز به محدث دارد. دوّمین برهانی نیز که اوثق از برهان اول می داند، به این صورت است که موجودات عالم یا واجبند یا ممکن. واجب نیستند، چون مرکّبند و هر ممکنی نیاز به مؤثر دارد، پس موجودات عالم نیاز به مؤثری دارند که ممکن نباشد. ایشان سپس قول به اشتراک وجود را ابطال نموده قائل به زیادی وجود بر ماهیت می شود.
علامه در این کتاب قبل از ورود در مباحث اصول دین دو باب مبسوطا در مسئله نظر و حدوث باز نموده است. ایشان اول نظر را به هو ترتیب امور ذهنیه یتوصل بها إلی اخر تعریف می کند. ایشان در همین باب اول، دلیل را نیز به این صورت تعریف می کند: الدلیل هو الذی یلزم من العلم به العلم بوجود الشیء و یطلق علی النصّ و الامارة الظنیّة. علامه سپس دلیل فقهی را مفید علم دانسته و این قول که دلیل نقلی متوقف بر ظنیّات عشر می باشد را باطل می داند. وی در همین جا ضابطۀ ادلۀ نقلی و عقلی را نیز بیان می نماید. ایشان طرق استدلال را به طریق قیاس، استقرا و تمثیل می داند. وی در مبحث قیاس وارد مسائل منطقی شده و انواع قیاس را با توضیحات لازم بیان می نماید.
باب دوم، معارج الفهم فی شرح النظم، همان طور که گفته شد، در مورد حدوث است.ایشان در این باب براهین حدوث عالم را ذکر کرده و به شبهات مطرح شده، در این زمینه پاسخ می دهد. وی به حدوث، حرکت و سکون پرداخته و قدم سکون را ابطال می نماید. علامۀ حلّی تعاریف جسم، حرکت و سکون را ذکر نموده، معنی زمان و احکام حرکت و بحثی در مکان، تقدم و بداهت تصور وجود عنوان می نماید.
مؤلف کتاب که از علمای بزرگ اسلام و صاحب نظر در علوم مختلف اسلامی اعم از فقه، فلسفه و کلام و حدیث می باشد. بعد از مطالبی که مقدمتا بیان فرمود، وارد مباحث اصلی کتاب می شود. وی اصول دین را از مسئله توحید آغاز می کند و دو برهان برای وجود صانع ذکر می کند.
برهان اولی که ذکر می کند، برهان حدوث است به این صورت که می فرماید عالم محدث است و هر محدثی نیاز به محدث دارد. پس عالم نیاز به محدث دارد. دوّمین برهانی نیز که اوثق از برهان اول می داند، به این صورت است که موجودات عالم یا واجبند یا ممکن. واجب نیستند، چون مرکّبند و هر ممکنی نیاز به مؤثر دارد، پس موجودات عالم نیاز به مؤثری دارند که ممکن نباشد. ایشان سپس قول به اشتراک وجود را ابطال نموده قائل به زیادی وجود بر ماهیت می شود.
wikinoor: معارج_الفهم_فی_شرح_النظم