مظفرالدین ازبک

اتابک مظفرالدین ازبک بن محمد بن ایلدگز جهان پهلوان پسر اتابک نصرت الدین محمد، نوهٔ اتابک شمس الدین ایلدگز ( بنیان گذار دودمان اتابکان آذربایجان ) است. او پس از برادرش اتابک نصرت الدین ابوبکر و از سال ۱۲۱۰ میلادی ( ۶۰۷ هجری ) تا سال ۱۲۲۵ میلادی ( ۶۲۲ هجری ) به مدت ۱۵ سال بر آذربایجان حکومت کرد و آخرین پادشاه از دودمان اتابکان آذربایجان بود. [ ۱] [ ۲] [ ۳]
با کوشش های اتابک مظفرالدین ازبک، شهر تبریز ۳ سال پس از آغاز حکومت وی و در سال ۱۲۱۳ میلادی ( ۶۱۰ هجری ) به آبادترین، زیباترین، معروف ترین و پررونق ترین شهر آذربایجان و شمال غرب ایران تبدیل شد. حصارها و بناهای مستحکم ساخته شده در تبریز در این دوره به تبعیت از کوه های سرخ فام سرخاب با آجرهای منقوش یا گچ و به رنگ سرخ ساخته شد. آبراهه ها و جوی های متعددی در سطح شهر جاری گردید که بر طراوت و زیبایی آن افزود. در این دوره شهر تبریز تبدیل به قطب بافت انواع پارچه های ختایی، سقلاطون، عبایی و نیز سجاده و اطلس گردید که تولیدات آن به بسیاری از شهرهای مشرق و مغرب زمین فرستاده می شد. [ ۱]
مغولان ۳ بار طی سال های ۱۲۲۰ و ۱۲۲۱ میلادی ( ۶۱۷ و ۶۱۸ هجری ) به شهر تبریز یورش بردند. اما با توجه به آبادانی و وفور ثروت تبریز در آن دوره، اتابک مظفرالدین ازبک با تقدیم مقدار زیادی هدیه، زر و کالاها و پارچه های قیمتی بافت تبریز، آن ها را از ورود به داخل شهر منصرف کرد و با ایشان صلح نمود. البته در این دوره خود اتابک مظفرالدین ازبک به نخجوان رفته بود و امور مذاکره با مغولان را به بزرگان و صاحب نفوذان ماهر تبریزی نظیر شمس الدین طغرایی واگذار کرده بود که به نمایندگی از جانب اتابک با مهاجمان وارد مذاکره شده بودند. [ ۱]
اما مغولان بار چهارم در سال ۱۲۲۴ میلادی ( ۶۲۱ هجری ) به قصد دستگیری آن دسته از خوارزمیانی که از پایتخت خوارزمشاهیان ( کهنه گرگانج ) برای حفظ جانشان به تبریز —که امن ترین شهر بود— پناهنده شده بودند، مجدداً یورش را شروع کردند و به دروازه های شهر رسیدند. اما این بار نیز اتابک مظفرالدین ازبک مقدار زیادی زر و زیور از خزانهٔ تبریز، پارچه و لباس های گران بهای بافت تبریز و نیز چهارپایان مردم تبریز را به آن ها هدیه کرد تا خطرشان را دفع کند؛ با این تفاوت که این بار مجبور شد گروهی از خوارزمیان ( حدود ۶ هزار نفر ) را بکشد و سرهایشان را —به همراه بقیهٔ خوارزمیان که اسیرشان کرده بود— به مغولان تحویل دهد و بدین ترتیب، تبریز ( برخلاف اکثر شهرهای ایران ) به خاطر تدبیر بزرگانش و نیز ثروت فراوانش، مجدداً از خطر ویرانی نجات یافت. [ ۱]

مظفّرِالدّینِ اُزْبَک ( ـ۶۲۲ق)
معروف به اتابک ازبک، پنجمین امیر از سلسلۀ امرای اتابکان آذربایجان (۶۰۷ـ۶۲۲ق)، پسر اتابک جهان پهلوان. پس از مرگ برادر خویش نصرت الدین ابوبکر، فرمانروای آذربایجان شد . مردی ضعیف النفس و بی تدبیر بود و دوران سلطنتش با تجاوزات دائمی گرجیان به حدود مشکین شهر و اردبیل و استیلای مغول در ۶۱۷ق بر آذربایجان همراه بود. پس از آن که جلال الدین منکبرنی در ۶۲۲ق تبریز را گرفت ، مظفرالدین به گنجه گریخت و در آن شهر از تزویج همسرش با جلال الدین آگاه شد و از غصه درگذشت .