مطول

مُطَوَّل
کتابی به عربی، دربارۀ فن معانی و بیان، تألیف تفتازانی ( ـ۷۹۲ق). شرحی است بر کتاب تلخیص المفتاح خطیب قزوینی ( ـ۷۳۹ق) که خود خلاصۀ کتاب مفتاح العلوم سکاکی ( ـ۶۲۶ق) است. مفتاح العلوم از مهم ترین آثاری است که درباره علوم ادبی نوشته شده است. این کتاب در سه بخش: علم صرف، علم نحو و علم معانی و بیان است که بخش سوم آن مهم تر و تازه تر است و خطیب قزوینی هم همین بخش را با عباراتی موجز و بلیغ خلاصه کرده و خود فوائدی به آن افزوده و تلخیص المفتاح نامیده است. تفتازانی بر این «تلخیص» دو شرح کوتاه (به نام مختصر) و بلند (به نام مطول) نوشته که همواره رایج ترین و برجسته ترین کتاب درسی برای آموختن علوم ادبی در حوزه های علمیه بوده است. در این کتاب اصول و ضوابط سخن سنجی و سخن آرایی به تفصیل بیان شده و از شیوه های دستیابی به فصاحت و بلاغت سخن رفته است. ازجمله مباحث و موضوعات آن: اسناد، انشاء، ایجاز و اطناب، تعقید لفظی و معنوی، تنافر حروف و کلمات، ضعف تألیف، تشبیه، استعاره، کنایه و مجاز است. مطوّل بارها به چاپ رسیده است. تلخیص و ترجمه فارسی این کتاب تحت عنوان هنجار گفتار به قلم سید نصرالله تقوی در ۱۳۱۷ش به چاپ رسیده است.