نصوح افندی ( مطراقچی ) که دهخدا از او با نام نصوح بن قره گؤزبن عبدالله یاد کرده از مردان بوسنیایی عثمانی در روزگار سلطنت سلطان سلیم و سلطان سلیمان است. او را ریاضی دان، مورخ، و نویسنده ای دانسته اند که در خطاطی و نقاشی هم ید طولایی داشته است، چنانچه دربارهٔ وی گفته اند: «در اسلوب ایرانی خط دیوانی تغییر تمام کردند و در رسم و هیبت آن نقل پذیری نمودند تا خواندن آن آسان گردد». طی لشکرکشی سلیمان قانونی به غرب ایران مطراقچی طرح منازل را با مشاهدات خود کشیده و یادداشت هایی دربارهٔ آن ها نوشته است و در فرصت های به دست آمده در طول لشکرکشی و نیز طی دو سال پس از اتمام لشکرکشی برای ترسیم و رنگ آمیزی تصاویر و تکمیل کتاب بیان منازل کوشش کرده است. در واقع این کتاب حاصل کار چهارسالهٔ مصنف آن است که احتمالاً در سال ۹۴۴ق به دربار تقدیم شده است.
... [مشاهده متن کامل]
سلیمان قانونی، سلطان عثمانی در فاصلهٔ سال های ۹۴۲–۹۴۰ق/ ۱۵۳۶–۱۵۳۳، به بخش غربی ایران ( آذربایجان و عراق عجم ) و عراق عرب لشکرکشی کرد. وی از طریق خوی، تبریز، زنجان، سلطانیه، همدان، و قصر شیرین، تا بغداد پیش رفت. سپس از راه شهرهای زور، بانه، بوکان، مراغه، و سعیدآباد به تبریز بازگشت و در تعقیب شاه طهماسب صفوی بار دیگر تا نزدیکی همدان کشانده شد و سرانجام از طریق تبریز خاک ایران را ترک کرد. نصوح افندی ( مطراقچی ) ، از همراهان سلطان در این سفر، ضمن ارائهٔ گزارشی از این لشکرکشی اغلب منزل های مسیر حرکت اردوی عثمانی را به تصویر کشیده است. حاصل کار او بیان منازل سفر عراقین سلطان سلیمان خان است که مطراقچی آن را در قالب بخشی از کتاب خود با عنوان سلیمان نامه، کتابی دربارهٔ رویدادهای روزگار سلیمان قانونی، عرضه کرده است.
نسخه ای از بیان منازل، که در کتابخانهٔ مرکزی دانشگاه استانبول نگهداری می شود نسخه ای ۱۰۹ برگی ( ۲۱۸ صفحه ای ) با قطع ۲۳۰ × ۳۱۵ میلی متر و ۱۳۲ صفحه از آن مصور است. ۲۷ صفحه از صفحات مصور دربرگیرندهٔ ۵۴ طرح از منازلی است که داخل مرزهای ایران فعلی قرار دارند. کتاب سه بخش دارد: بخش نخست مقدمه است که دربردارندهٔ توضیح اهداف لشکرکشی و نام های قلاع به تصرف درآمده است. بخش دوم توضیحی دربارهٔ تقسیم بندی هفت گانهٔ اقلیمی زمین و بیان موقعیت ممالک و شهرها براساس آن است. بخش سوم شامل نام ها و تصاویر منازل مسیر لشکرکشی از استانبول تا تبریز و بغداد و بالعکس است. پاسخ این سؤال که تصاویر رسم شده از منازل تا چه میزان بازتاب واقعیت است آسان نیست. این طرح ها از نظر پژوهشگرانی که دربارهٔ آن تحقیق کرده اند متکی به مشاهدات است و عوارض طبیعی و ابنیه براساس قرارگیری آن ها در میدان دید نسبت به هم تصویر شده اند. گرایش به واقع نگاری از ویژگی های دیگر تصاویر این کتاب است که به آن ارزش استنادی می دهد.
... [مشاهده متن کامل]
سلیمان قانونی، سلطان عثمانی در فاصلهٔ سال های ۹۴۲–۹۴۰ق/ ۱۵۳۶–۱۵۳۳، به بخش غربی ایران ( آذربایجان و عراق عجم ) و عراق عرب لشکرکشی کرد. وی از طریق خوی، تبریز، زنجان، سلطانیه، همدان، و قصر شیرین، تا بغداد پیش رفت. سپس از راه شهرهای زور، بانه، بوکان، مراغه، و سعیدآباد به تبریز بازگشت و در تعقیب شاه طهماسب صفوی بار دیگر تا نزدیکی همدان کشانده شد و سرانجام از طریق تبریز خاک ایران را ترک کرد. نصوح افندی ( مطراقچی ) ، از همراهان سلطان در این سفر، ضمن ارائهٔ گزارشی از این لشکرکشی اغلب منزل های مسیر حرکت اردوی عثمانی را به تصویر کشیده است. حاصل کار او بیان منازل سفر عراقین سلطان سلیمان خان است که مطراقچی آن را در قالب بخشی از کتاب خود با عنوان سلیمان نامه، کتابی دربارهٔ رویدادهای روزگار سلیمان قانونی، عرضه کرده است.
نسخه ای از بیان منازل، که در کتابخانهٔ مرکزی دانشگاه استانبول نگهداری می شود نسخه ای ۱۰۹ برگی ( ۲۱۸ صفحه ای ) با قطع ۲۳۰ × ۳۱۵ میلی متر و ۱۳۲ صفحه از آن مصور است. ۲۷ صفحه از صفحات مصور دربرگیرندهٔ ۵۴ طرح از منازلی است که داخل مرزهای ایران فعلی قرار دارند. کتاب سه بخش دارد: بخش نخست مقدمه است که دربردارندهٔ توضیح اهداف لشکرکشی و نام های قلاع به تصرف درآمده است. بخش دوم توضیحی دربارهٔ تقسیم بندی هفت گانهٔ اقلیمی زمین و بیان موقعیت ممالک و شهرها براساس آن است. بخش سوم شامل نام ها و تصاویر منازل مسیر لشکرکشی از استانبول تا تبریز و بغداد و بالعکس است. پاسخ این سؤال که تصاویر رسم شده از منازل تا چه میزان بازتاب واقعیت است آسان نیست. این طرح ها از نظر پژوهشگرانی که دربارهٔ آن تحقیق کرده اند متکی به مشاهدات است و عوارض طبیعی و ابنیه براساس قرارگیری آن ها در میدان دید نسبت به هم تصویر شده اند. گرایش به واقع نگاری از ویژگی های دیگر تصاویر این کتاب است که به آن ارزش استنادی می دهد.
