مصدّق، محمّد (۱۲۶۱ـ۱۳۴۵ش)
مصدّق، محمّد
دولتمرد و نخست وزیر ایران. فرزند میرزا هدایت، از رجال دورۀ ناصری و مادرش نجم السلطنه ، از شاهزادگان قاجار بود. در جوانی ، به جای پدر، مستوفی خراسان شد و لقب «مصدق السلطنه» گرفت . در دورۀ اول مجلس شورای ملی به نمایندگی مردم اصفهان به مجلس راه یافت ، ولی اعتبارنامه اش ، به علت نرسیدن سن او به حد نصاب قانونی ، رد شد. در ۱۲۸۸ش برای تحصیل حقوق عازم سوئیس و سپس فرانسه شد (۱۲۹۳ش ). بعد از آن به ایران آمد و استاد مدرسۀ عالی علوم سیاسی و عضو کمیسیون تطبیق حوالجات مجلس و مدتی نیز والی فارس شد. به سبب مخالفت با کودتای ۱۲۹۹ش از کار برکنار گردید. پس از آن به حکومت فارس ، وزارت مالیه (دارایی )، حکومت آذربایجان ، وزارت خارجه و سپس به نمایندگی مجالس پنجم و ششم رسید. در مجلس مؤسسان با خلع قاجاریه مخالفت کرد (۱۳۰۴ش) و لذا مغضوب رضاشاه واقع شد. در اواخر دورۀ رضاشاه به بیرجند تبعید گردید (۱۳۱۹ش) . پس از خلع رضاشاه از سلطنت بار دیگر به عرصۀ سیاست بازگشت و در دوره های چهاردهم و شانزدهم به مجلس راه یافت . در دورۀ چهاردهم ، با نمایندگی سیدضیاءالدین طباطبایی ، به شدت مخالفت و با طرح اصل «موازنۀ منفی»، اعطای هرگونه امتیاز نفت به بیگانگان را رد کرد (۱۳۲۳ش). در دورۀ شانزدهم مجلس ، رهبری نمایندگان «جبهۀ ملی» را در دست گرفت و به ریاست کمیسیون نفت مجلس برگزیده شد. با پیشنهاد و پایمردی دکتر مصدق، طرح «ملی شدن صنعت نفت» در مجلس تصویب شد (اسفند ۱۳۲۹ش) و خود او در اردیبهشت ۱۳۳۰ش از سوی مجلس به نخست وزیری رسید. او بلافاصله دستور خلع ید از شرکت نفت ایران و انگلیس را صادر کرد (خرداد ۱۳۳۰ش) و در دادگاه بین المللی لاهه طی نطقی مستدل ، به اثبات حقانیت دعوی ایران پرداخت . وی کنسولگری ایران در اسرائیل را تعطیل و با انگلستان قطع رابطه کرد و مذاکراتی را برای فروش نفت با امریکا آغاز کرد، اما این مذاکرات بر اثر کارشکنی های انگلستان به نتیجه نرسید، لذا او برنامه اقتصادی جامعی را بدون اتکا به درآمدهای نفتی به مرحلۀ اجرا گذارد. آیت الله کاشانی که از دولت مصدق حمایت می کرد مردم را به خرید اوراق قرضه تشویق کرد و با صدور اعلامیه هایی ، تهدیدها و توطئه های سیاسی و نظامی انگلستان و عوامل داخلی آن ها را برضد مصدق خنثی می کرد. در تیر ۱۳۳۱، دکتر مصدق به دلیل اختلاف نظر با شاه ناگهان استعفا کرد و شاه احمد قوام (قوام السلطنه) را به نخست وزیری منصوب کرد. با قیام مردم ایران در ۳۰ تیر ۱۳۳۱ بار دیگر مصدق به نخست وزیری رسید (۳۰ تیر ۱۳۳۱). همزمان ، سازمان های جاسوسی امریکا و انگلستان طرح کودتایی نظامی را تدارک دیدند که در ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ اجرا شد. متعاقب آن ، مصدق دستگیر و طی محاکمه ای جنجالی به سه سال حبس محکوم گردید و پس از آن در خانۀ مسکونی خود در احمدآباد کرج تحت نظر قرار گرفت و ممنوع الملاقات شد. وی از طریق مکاتبه در جریان وقایع سیاسی کشور قرار داشت . سرانجام در ۱۴ اسفند ماه ۱۳۴۵ در ۸۵ سالگی در احمدآباد درگذشت و در همان جا دفن شد. مصدق مردی آزادی خواه و پایبند به سنت های مردم سالاری مشروطه و مخالف سرسخت مداخلۀ بیگانگان، امّا در برخی موارد نیز خودرأی و لجوج بود. روستای احمدآباد در حدود ۷کیلومتری شرق آبیک، سابقاً قلعه ای با برج و باروی بلند و ملک شخصی دکتر مصدق بود. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، انبار آذوقۀ قلعه به شورای اسلامی دِه واگذار و خانۀ او، که شامل باغ، چند اتاق و یک کتابخانه است، به موزه تبدیل شد. آرامگاه مصدق در اتاق مرکزی خانه است. خاطرات و تألمات دکتر مصدق کتابی است که بعد از درگذشت وی به کوشش فرزند او دکتر غلامحسین مصدق و ایرج افشار چاپ و منتشر شده است.
مصدّق، محمّد
دولتمرد و نخست وزیر ایران. فرزند میرزا هدایت، از رجال دورۀ ناصری و مادرش نجم السلطنه ، از شاهزادگان قاجار بود. در جوانی ، به جای پدر، مستوفی خراسان شد و لقب «مصدق السلطنه» گرفت . در دورۀ اول مجلس شورای ملی به نمایندگی مردم اصفهان به مجلس راه یافت ، ولی اعتبارنامه اش ، به علت نرسیدن سن او به حد نصاب قانونی ، رد شد. در ۱۲۸۸ش برای تحصیل حقوق عازم سوئیس و سپس فرانسه شد (۱۲۹۳ش ). بعد از آن به ایران آمد و استاد مدرسۀ عالی علوم سیاسی و عضو کمیسیون تطبیق حوالجات مجلس و مدتی نیز والی فارس شد. به سبب مخالفت با کودتای ۱۲۹۹ش از کار برکنار گردید. پس از آن به حکومت فارس ، وزارت مالیه (دارایی )، حکومت آذربایجان ، وزارت خارجه و سپس به نمایندگی مجالس پنجم و ششم رسید. در مجلس مؤسسان با خلع قاجاریه مخالفت کرد (۱۳۰۴ش) و لذا مغضوب رضاشاه واقع شد. در اواخر دورۀ رضاشاه به بیرجند تبعید گردید (۱۳۱۹ش) . پس از خلع رضاشاه از سلطنت بار دیگر به عرصۀ سیاست بازگشت و در دوره های چهاردهم و شانزدهم به مجلس راه یافت . در دورۀ چهاردهم ، با نمایندگی سیدضیاءالدین طباطبایی ، به شدت مخالفت و با طرح اصل «موازنۀ منفی»، اعطای هرگونه امتیاز نفت به بیگانگان را رد کرد (۱۳۲۳ش). در دورۀ شانزدهم مجلس ، رهبری نمایندگان «جبهۀ ملی» را در دست گرفت و به ریاست کمیسیون نفت مجلس برگزیده شد. با پیشنهاد و پایمردی دکتر مصدق، طرح «ملی شدن صنعت نفت» در مجلس تصویب شد (اسفند ۱۳۲۹ش) و خود او در اردیبهشت ۱۳۳۰ش از سوی مجلس به نخست وزیری رسید. او بلافاصله دستور خلع ید از شرکت نفت ایران و انگلیس را صادر کرد (خرداد ۱۳۳۰ش) و در دادگاه بین المللی لاهه طی نطقی مستدل ، به اثبات حقانیت دعوی ایران پرداخت . وی کنسولگری ایران در اسرائیل را تعطیل و با انگلستان قطع رابطه کرد و مذاکراتی را برای فروش نفت با امریکا آغاز کرد، اما این مذاکرات بر اثر کارشکنی های انگلستان به نتیجه نرسید، لذا او برنامه اقتصادی جامعی را بدون اتکا به درآمدهای نفتی به مرحلۀ اجرا گذارد. آیت الله کاشانی که از دولت مصدق حمایت می کرد مردم را به خرید اوراق قرضه تشویق کرد و با صدور اعلامیه هایی ، تهدیدها و توطئه های سیاسی و نظامی انگلستان و عوامل داخلی آن ها را برضد مصدق خنثی می کرد. در تیر ۱۳۳۱، دکتر مصدق به دلیل اختلاف نظر با شاه ناگهان استعفا کرد و شاه احمد قوام (قوام السلطنه) را به نخست وزیری منصوب کرد. با قیام مردم ایران در ۳۰ تیر ۱۳۳۱ بار دیگر مصدق به نخست وزیری رسید (۳۰ تیر ۱۳۳۱). همزمان ، سازمان های جاسوسی امریکا و انگلستان طرح کودتایی نظامی را تدارک دیدند که در ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ اجرا شد. متعاقب آن ، مصدق دستگیر و طی محاکمه ای جنجالی به سه سال حبس محکوم گردید و پس از آن در خانۀ مسکونی خود در احمدآباد کرج تحت نظر قرار گرفت و ممنوع الملاقات شد. وی از طریق مکاتبه در جریان وقایع سیاسی کشور قرار داشت . سرانجام در ۱۴ اسفند ماه ۱۳۴۵ در ۸۵ سالگی در احمدآباد درگذشت و در همان جا دفن شد. مصدق مردی آزادی خواه و پایبند به سنت های مردم سالاری مشروطه و مخالف سرسخت مداخلۀ بیگانگان، امّا در برخی موارد نیز خودرأی و لجوج بود. روستای احمدآباد در حدود ۷کیلومتری شرق آبیک، سابقاً قلعه ای با برج و باروی بلند و ملک شخصی دکتر مصدق بود. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، انبار آذوقۀ قلعه به شورای اسلامی دِه واگذار و خانۀ او، که شامل باغ، چند اتاق و یک کتابخانه است، به موزه تبدیل شد. آرامگاه مصدق در اتاق مرکزی خانه است. خاطرات و تألمات دکتر مصدق کتابی است که بعد از درگذشت وی به کوشش فرزند او دکتر غلامحسین مصدق و ایرج افشار چاپ و منتشر شده است.
wikijoo: مصدق،_محمد_(۱۲۶۱ـ۱۳۴۵ش)