[ویکی فقه] مصباح الانس (کتاب). مصباح الانس بین المعقول و المشهود فی شرح مفتاح غیب الجمع و الوجود، عنوانی است که مؤلف کتاب، شمس الدین محمد بن حمزه فناری مشهور به ابن فناری (۸۳۴-۷۵۱ ه. ق) برای این اثر ارزشمند برگزیده است.
این کتاب شرحی است مزجی بر مهمترین اثر صدر الدین قونوی یعنی مفتاح الغیب و یا مفتاح غیب الجمع و الوجود، و متن و شرح هر دو از منابع مهم عرفان نظری و از متون آموزشی در این رشته می باشند. شارح همه عبارات متن را در شرح نیاورده و آنچه را آورده گاه با تغییراتی همراه است و در مجموع متن و شرح را به گونه ای به هم آمیخته که جز با علایم و نشانه ها تفکیک آنها از یکدیگر ممکن نیست. شارح در تبیین قواعد کشفی به لسان عقل سعی بلیغی نموده و کوشیده است تا هماهنگی عرفان و برهان و عقل و دل و شهود و نظر را نشان دهد و از این رو کتاب را مصباح الانس بین المعقول و المشهود نامیده و در این جهت به قدوة العارفین، صدر الدین قونوی تاسی نموده است زیرا او نیز در بسیاری از آثار خود هماهنگی عرفان و برهان را نشان داده است.
انگیزه تالیف
چنانکه از مقدمه مؤلف بر این کتاب به دست می آید تبیین و توضیح مقاصد و معانی عالی در کتاب مفتاح الغیب و نیز ایجاد انس و مؤالفت و هماهنگی بین عرفان و برهان است و محرک اصلی او بر این کار، شیفتگی و علاقه زاید الوصفش به کتاب مفتاح الغیب بوده که بارها به مطالعه آن پرداخته و توسن فکر و اندیشه را در آن به جولان درآورده است. چنانکه می گوید: «فحین ساعدنی التوفیق الالهی لاطمینان القلب علی طریق ذلک الفریق قلت للقلب: هذا نصیبک فدع ما یریبک الی ما لا یریبک و لما وجهت تلقاء مدین رکب الخاطر ظهرت برکاته فی الباطن و الظاهر و من جملتها ان یسرنی الله لتکرار النظر و ترداد الفکر فی حقائق مفتاح غیب الجمع و الوجود الذی صنفه شیخنا الکامل المکمل... محمد بن اسحق بن محمد بن علی بن یوسف القونوی قدس الله سره... اردت بسط کلامه لا علی ما هو حق مقامه بل علی ما هو طوق ذوقی فی فهمه و افهامه... و اجتهدت فی تاسیس تلک القواعد الکشفیة حسب الامکان بما توافق عقل المحجوبین بالنظر و البرهان».
منابع مورد استفاده مؤلف
همانگونه که مؤلف در مقدمه کتاب اشاره نموده است علاوه بر آرا و اندیشه های شخصی منابع زیر مورد استفاده او بوده اند: ۱- آثار و تالیفات صدر الدین قونوی، بخصوص کتاب الفکوک ۲- آثار محیی الدین، بخصوص الفتوحات المکیة و فصوص الحکم ۳- شرح مؤید الدین جندی بر فصوص الحکم ۴- آثار سعد الدین سعید فرغانی و دو شرح مهم او بر تائیه کبرای ابن فارض با نامهای مشارق الدراری و منتهی المدارک، (اولی به فارسی و دومی به عربی)
جایگاه جندی و فرغانی
...
این کتاب شرحی است مزجی بر مهمترین اثر صدر الدین قونوی یعنی مفتاح الغیب و یا مفتاح غیب الجمع و الوجود، و متن و شرح هر دو از منابع مهم عرفان نظری و از متون آموزشی در این رشته می باشند. شارح همه عبارات متن را در شرح نیاورده و آنچه را آورده گاه با تغییراتی همراه است و در مجموع متن و شرح را به گونه ای به هم آمیخته که جز با علایم و نشانه ها تفکیک آنها از یکدیگر ممکن نیست. شارح در تبیین قواعد کشفی به لسان عقل سعی بلیغی نموده و کوشیده است تا هماهنگی عرفان و برهان و عقل و دل و شهود و نظر را نشان دهد و از این رو کتاب را مصباح الانس بین المعقول و المشهود نامیده و در این جهت به قدوة العارفین، صدر الدین قونوی تاسی نموده است زیرا او نیز در بسیاری از آثار خود هماهنگی عرفان و برهان را نشان داده است.
انگیزه تالیف
چنانکه از مقدمه مؤلف بر این کتاب به دست می آید تبیین و توضیح مقاصد و معانی عالی در کتاب مفتاح الغیب و نیز ایجاد انس و مؤالفت و هماهنگی بین عرفان و برهان است و محرک اصلی او بر این کار، شیفتگی و علاقه زاید الوصفش به کتاب مفتاح الغیب بوده که بارها به مطالعه آن پرداخته و توسن فکر و اندیشه را در آن به جولان درآورده است. چنانکه می گوید: «فحین ساعدنی التوفیق الالهی لاطمینان القلب علی طریق ذلک الفریق قلت للقلب: هذا نصیبک فدع ما یریبک الی ما لا یریبک و لما وجهت تلقاء مدین رکب الخاطر ظهرت برکاته فی الباطن و الظاهر و من جملتها ان یسرنی الله لتکرار النظر و ترداد الفکر فی حقائق مفتاح غیب الجمع و الوجود الذی صنفه شیخنا الکامل المکمل... محمد بن اسحق بن محمد بن علی بن یوسف القونوی قدس الله سره... اردت بسط کلامه لا علی ما هو حق مقامه بل علی ما هو طوق ذوقی فی فهمه و افهامه... و اجتهدت فی تاسیس تلک القواعد الکشفیة حسب الامکان بما توافق عقل المحجوبین بالنظر و البرهان».
منابع مورد استفاده مؤلف
همانگونه که مؤلف در مقدمه کتاب اشاره نموده است علاوه بر آرا و اندیشه های شخصی منابع زیر مورد استفاده او بوده اند: ۱- آثار و تالیفات صدر الدین قونوی، بخصوص کتاب الفکوک ۲- آثار محیی الدین، بخصوص الفتوحات المکیة و فصوص الحکم ۳- شرح مؤید الدین جندی بر فصوص الحکم ۴- آثار سعد الدین سعید فرغانی و دو شرح مهم او بر تائیه کبرای ابن فارض با نامهای مشارق الدراری و منتهی المدارک، (اولی به فارسی و دومی به عربی)
جایگاه جندی و فرغانی
...
wikifeqh: مصباح_الانس_(کتاب)