[ویکی نور] مصابیح الظلام فی شرح مفاتیح الشرائع، شرح استدلالی علامه وحید بهبهانی (متوفی 1205) بر مفاتیح الشرائع فیض کاشانی است. این مجموعه 11جلدی؛ مشتمل بر امهات مسائل احکام شرعی با ذکر اقوال در آن مسئله و نقد و تحلیل آن است.
کتاب با مقدمه مفصلی در شرح حال و آثار و آراء وحید بهبهانی و فیض کاشانی، در قریب به 100 صفحه به قلم محققین کتاب آغاز شده است. متن کتاب دارای 11 جزء است که هر یک از اجزاء دارای مقدمه و ابواب مشتمل بر مفاتیحی است. شیوه نگارش نویسنده بدین سبک است که ابتدا کلام فیض را ذکر و سپس به - صورت «قوله-قوله» به شرح آن پرداخته است.
نویسنده در این مجموعه مجلدات مباحث فراوانی را مورد بحث و مداقّه قرار داده است که به جهت رعایت اختصار خلاصه ای از عناوین هر جلد به ترتیب ذکر می شود:
سراسر آثار علمی وحید بهبهانی مشحون از تحلیل و نقد آرای اخباریان و احیای مکتب اصولیان است؛ اما نکته ای که غالباً در سرگذشت علمی او مورد غفلت قرار می گیرد، مقابله او با اندیشه های اندیشمندانی امثال صاحب «معالم» و صاحب «مدارک» در مواجهه با روایات است. وی در کنار نقد تند روی های اخباریان در پذیرش روایات و طرد دلایل عقلی، به نقد حرکتی پرداخت که زمینه ساز این مکتب شد و با ردّ دیدگاه های سختگیرانه آنها در قبول روایات، پایه گذار شیوه ای میانه در جمع میان عقل و نقل گردید و روشی معتدل را در برخورد با دو گرایش عقل گرایی و تعبدگرایی شکل داد.
وحید بهبهانی با شرح بر «مفاتیح الشرایع»، به نقد برخی از مبانی و آرای فیض کاشانی که از جهت اعتنا به اخبار در زمره اخباریان و از جهت نوآوری و مخالفت با مشهور، دنباله رو مکتب فقهی مقدس اردبیلی است، اهتمام ورزید. وی در مقدمه شرح خود بر مفاتیح الشرایع هر دو گرایش فیض را نقد می کند و او را به تقلید و اعتماد فراوان به کتاب مدارک و مسالک متهم می کند و سپس در فهرستی طولانی، رئوس برخی از خطاها و اشتباهات فراوان این دو کتاب را یادآور می شود.
کتاب با مقدمه مفصلی در شرح حال و آثار و آراء وحید بهبهانی و فیض کاشانی، در قریب به 100 صفحه به قلم محققین کتاب آغاز شده است. متن کتاب دارای 11 جزء است که هر یک از اجزاء دارای مقدمه و ابواب مشتمل بر مفاتیحی است. شیوه نگارش نویسنده بدین سبک است که ابتدا کلام فیض را ذکر و سپس به - صورت «قوله-قوله» به شرح آن پرداخته است.
نویسنده در این مجموعه مجلدات مباحث فراوانی را مورد بحث و مداقّه قرار داده است که به جهت رعایت اختصار خلاصه ای از عناوین هر جلد به ترتیب ذکر می شود:
سراسر آثار علمی وحید بهبهانی مشحون از تحلیل و نقد آرای اخباریان و احیای مکتب اصولیان است؛ اما نکته ای که غالباً در سرگذشت علمی او مورد غفلت قرار می گیرد، مقابله او با اندیشه های اندیشمندانی امثال صاحب «معالم» و صاحب «مدارک» در مواجهه با روایات است. وی در کنار نقد تند روی های اخباریان در پذیرش روایات و طرد دلایل عقلی، به نقد حرکتی پرداخت که زمینه ساز این مکتب شد و با ردّ دیدگاه های سختگیرانه آنها در قبول روایات، پایه گذار شیوه ای میانه در جمع میان عقل و نقل گردید و روشی معتدل را در برخورد با دو گرایش عقل گرایی و تعبدگرایی شکل داد.
وحید بهبهانی با شرح بر «مفاتیح الشرایع»، به نقد برخی از مبانی و آرای فیض کاشانی که از جهت اعتنا به اخبار در زمره اخباریان و از جهت نوآوری و مخالفت با مشهور، دنباله رو مکتب فقهی مقدس اردبیلی است، اهتمام ورزید. وی در مقدمه شرح خود بر مفاتیح الشرایع هر دو گرایش فیض را نقد می کند و او را به تقلید و اعتماد فراوان به کتاب مدارک و مسالک متهم می کند و سپس در فهرستی طولانی، رئوس برخی از خطاها و اشتباهات فراوان این دو کتاب را یادآور می شود.
wikinoor: مصابیح_الظلام_فی_شرح_مفاتیح_الشرائع
[ویکی فقه] مصابیح الظلام فی شرح مفاتیح الشرائع (کتاب). کتاب «مصابیح الظلام فی شرح مفاتیح الشرائع»، شرح استدلالی علامه وحید بهبهانی (متوفی ۱۲۰۵) بر مفاتیح الشرائع فیض کاشانی است. این مجموعه ۱۱ جلدی؛ مشتمل بر امهات مسائل احکام شرعی با ذکر اقوال در آن مسئله و نقد و تحلیل آن است.
کتاب با مقدمه مفصلی در شرح حال و آثار و آراء وحید بهبهانی و فیض کاشانی، در قریب به ۱۰۰ صفحه به قلم محققین کتاب آغاز شده است. متن کتاب دارای ۱۱ جزء است که هر یک از اجزاء دارای مقدمه و ابواب مشتمل بر مفاتیحی است. شیوه نگارش نویسنده بدین سبک است که ابتدا کلام فیض را ذکر و سپس به- صورت «قوله- قوله» به شرح آن پرداخته است.
گزارش محتوا
نویسنده در این مجموعه مجلدات مباحث فراوانی را مورد بحث و مداقه قرار داده است که به جهت رعایت اختصار خلاصه ای از عناوین هر جلد به ترتیب ذکر می شود:۱. احکام نمازهای پنج گانه برای مکلف، احکام نفاس، انواع مطهرات، احکام نماز جمعه و آنچه که به وسیله آن ایمان و عدالت تثبیت می شود. ۲. احکام نماز مسافر، احکام نماز عید فطر و نماز عیدقربان، احکام نماز آیات، نافله های روزانه و نافله های روز جمعه .۳. نماز استسقاء، نوافل ماه رمضان ، نماز جعفر طیار، نمازهای منسوسه، احکام وضو.۴. احکام غسل، تیمم و نجاسات .۵. نجاسات و ازاله آنها، احکام آبها، اوقات نماز.۶. مکان نماز، لباس نمازگزار، قبله، افعال و اذکار نماز، اذان و اقامه.۷. احکام قیام، احکام نیت و تکبیره الاحرام، احکام قرائت، احکام رکوع و سجود.۸. استحباب نماز جماعت، شرائط نماز جماعت، آنچه مراعاتش در نماز واجب است، موارد جواز قطع نماز.۹. سهو و شک در نماز، قضای نماز فریضه، قضای نماز آیات، قضای نماز اموات.۱۰. زکات مال، زکات فطره .۱۱. احکام خمس .
ویژگی های کتاب
۱. سراسر آثار علمی وحید بهبهانی مشحون از تحلیل و نقد آرای اخباریان و احیای مکتب اصولیان است؛ اما نکته ای که غالبا در سرگذشت علمی او مورد غفلت قرار می گیرد، مقابله او با اندیشه های اندیشمندانی امثال صاحب معالم و صاحب مدارک در مواجهه با روایات است. وی در کنار نقد تند روی های اخباریان در پذیرش روایات و طرد دلایل عقلی، به نقد حرکتی پرداخت که زمینه ساز این مکتب شد و با رد دیدگاه های سختگیرانه آنها در قبول روایات، پایه گذار شیوه ای میانه در جمع میان عقل و نقل گردید و روشی معتدل را در برخورد با دو گرایش عقل گرایی و تعبدگرایی شکل داد.۲. وحید بهبهانی با شرح بر مفاتیح الشرایع، به نقد برخی از مبانی و آرای فیض کاشانی که از جهت اعتنا به اخبار در زمره اخباریان و از جهت نوآوری و مخالفت با مشهور، دنباله رو مکتب فقهی مقدس اردبیلی است، اهتمام ورزید. وی در مقدمه شرح خود بر مفاتیح الشرایع هر دو گرایش فیض را نقد می کند و او را به تقلید و اعتماد فراوان به کتاب مدارک و مسالک متهم می کند و سپس در فهرستی طولانی، رئوس برخی از خطاها و اشتباهات فراوان این دو کتاب را یادآور می شود.۳. وحید بهبهانی بر خلاف اخباریان ، منکر قطعی الصدور بودن همه احادیث منابع روایی شیعه بود، ولی درعین حال تاکید می کند که اصحاب تنها به روایات راویان عادل عمل نمی کردند، زیرا در نظر صائب آنان تنها عدالت راوی نیست که به سند روایت اعتبار می بخشد، بلکه بسیاری از قرائن و شواهد دیگر هم می تواند گویای اعتبار روایات باشد.نکته مهم در دیدگاه وحید بهبهانی نسبت به صحت و اعتبار روایات این است که وی ظن به اعتبار سند و صدور روایت از معصوم علیه السّلام را کافی دانسته و به دنبال دلایل و شواهد یقین آور نیست.۴. از آنجا که نویسنده منابع اندکی در اختیار داشته عجیب است که چگونه توانسته است، چنین اثر بزرگی را به اتمام رساند؛ او در شرح المفاتیح می گوید: «من الخلاف را در اختیار نداشتم» و حال آنکه کتاب «الخلاف» از امهات مصادر شیعه است.۵. او در این اثر در غالب موضوعات، مباحث ضروری را ذکر و از موارد غیرضروری و کم اهمیت پرهیز کرده و مباحث فقهی را با درج فروع لازم در آن تکمیل کرده است؛ به عنوان مثال در این بحث که کدامیک از فقیر و مسکین وضعیت بدتری دارند؟ می گوید: «نقل این اختلاف موجب بسط بدون فائده کلام می شود، کسی که خواهان اطلاع است «الذخیره» و مانند آن را مطالعه کند».۶. با مقایسه کتاب حاضر با مصنفات پیش از آن، به ابتکار و خلاقیت نویسنده در ذکر نکات و ملاحظات در خلال شرح که حاکی از احاطه کامل او بر کتب سلف و مبانی آنهاست، واقف می شویم؛ او در بحث انفعال آب قلیل به روایات بسیاری استدلال می کند، سپس کلام را خلاصه کرده می گوید: «به تواتر اخبار، چنانکه ما به بعضی از آنها اشاره کردیم، اطلاع یافتی و این اخبار بالغ بر یکصد یا دویست می شود، نظرت درباه افزودن آنچه اشاره نشده چیست؟».۷. گروهی تصور کرده اند که شارح خود را به دفاع از شهرت منقول و اجماعات وارده الزام می کرده است، و اگر برایش ثابت می شده که حکمی مخالف با اجماع است، ولو این که با روح شریعت ناسازگار باشد، از دلیل تبعیت می کرده است. دیدگاه این گروه ناصواب است و نویسنده به آنچه معتقد بوده و در استنباط فقهی موافق با شریعت می دیده فتوا می داده است، ولو این که مخالف با اجماع و اتفاق فقها بوده باشد؛ مثلا در مبحث مستحقین زکات (الغارمون) می گوید که فقها متفقند که مدیون باید مئونه سالش را برای ادای دینش بپردازد؛ اما این موضوع باعث فقیر شدن مدیون می شود و خداوند متعال راضی نیست که مؤمن نفسش را به ذلت بیندازد و فقیر کند.
وضعیت کتاب
...
کتاب با مقدمه مفصلی در شرح حال و آثار و آراء وحید بهبهانی و فیض کاشانی، در قریب به ۱۰۰ صفحه به قلم محققین کتاب آغاز شده است. متن کتاب دارای ۱۱ جزء است که هر یک از اجزاء دارای مقدمه و ابواب مشتمل بر مفاتیحی است. شیوه نگارش نویسنده بدین سبک است که ابتدا کلام فیض را ذکر و سپس به- صورت «قوله- قوله» به شرح آن پرداخته است.
گزارش محتوا
نویسنده در این مجموعه مجلدات مباحث فراوانی را مورد بحث و مداقه قرار داده است که به جهت رعایت اختصار خلاصه ای از عناوین هر جلد به ترتیب ذکر می شود:۱. احکام نمازهای پنج گانه برای مکلف، احکام نفاس، انواع مطهرات، احکام نماز جمعه و آنچه که به وسیله آن ایمان و عدالت تثبیت می شود. ۲. احکام نماز مسافر، احکام نماز عید فطر و نماز عیدقربان، احکام نماز آیات، نافله های روزانه و نافله های روز جمعه .۳. نماز استسقاء، نوافل ماه رمضان ، نماز جعفر طیار، نمازهای منسوسه، احکام وضو.۴. احکام غسل، تیمم و نجاسات .۵. نجاسات و ازاله آنها، احکام آبها، اوقات نماز.۶. مکان نماز، لباس نمازگزار، قبله، افعال و اذکار نماز، اذان و اقامه.۷. احکام قیام، احکام نیت و تکبیره الاحرام، احکام قرائت، احکام رکوع و سجود.۸. استحباب نماز جماعت، شرائط نماز جماعت، آنچه مراعاتش در نماز واجب است، موارد جواز قطع نماز.۹. سهو و شک در نماز، قضای نماز فریضه، قضای نماز آیات، قضای نماز اموات.۱۰. زکات مال، زکات فطره .۱۱. احکام خمس .
ویژگی های کتاب
۱. سراسر آثار علمی وحید بهبهانی مشحون از تحلیل و نقد آرای اخباریان و احیای مکتب اصولیان است؛ اما نکته ای که غالبا در سرگذشت علمی او مورد غفلت قرار می گیرد، مقابله او با اندیشه های اندیشمندانی امثال صاحب معالم و صاحب مدارک در مواجهه با روایات است. وی در کنار نقد تند روی های اخباریان در پذیرش روایات و طرد دلایل عقلی، به نقد حرکتی پرداخت که زمینه ساز این مکتب شد و با رد دیدگاه های سختگیرانه آنها در قبول روایات، پایه گذار شیوه ای میانه در جمع میان عقل و نقل گردید و روشی معتدل را در برخورد با دو گرایش عقل گرایی و تعبدگرایی شکل داد.۲. وحید بهبهانی با شرح بر مفاتیح الشرایع، به نقد برخی از مبانی و آرای فیض کاشانی که از جهت اعتنا به اخبار در زمره اخباریان و از جهت نوآوری و مخالفت با مشهور، دنباله رو مکتب فقهی مقدس اردبیلی است، اهتمام ورزید. وی در مقدمه شرح خود بر مفاتیح الشرایع هر دو گرایش فیض را نقد می کند و او را به تقلید و اعتماد فراوان به کتاب مدارک و مسالک متهم می کند و سپس در فهرستی طولانی، رئوس برخی از خطاها و اشتباهات فراوان این دو کتاب را یادآور می شود.۳. وحید بهبهانی بر خلاف اخباریان ، منکر قطعی الصدور بودن همه احادیث منابع روایی شیعه بود، ولی درعین حال تاکید می کند که اصحاب تنها به روایات راویان عادل عمل نمی کردند، زیرا در نظر صائب آنان تنها عدالت راوی نیست که به سند روایت اعتبار می بخشد، بلکه بسیاری از قرائن و شواهد دیگر هم می تواند گویای اعتبار روایات باشد.نکته مهم در دیدگاه وحید بهبهانی نسبت به صحت و اعتبار روایات این است که وی ظن به اعتبار سند و صدور روایت از معصوم علیه السّلام را کافی دانسته و به دنبال دلایل و شواهد یقین آور نیست.۴. از آنجا که نویسنده منابع اندکی در اختیار داشته عجیب است که چگونه توانسته است، چنین اثر بزرگی را به اتمام رساند؛ او در شرح المفاتیح می گوید: «من الخلاف را در اختیار نداشتم» و حال آنکه کتاب «الخلاف» از امهات مصادر شیعه است.۵. او در این اثر در غالب موضوعات، مباحث ضروری را ذکر و از موارد غیرضروری و کم اهمیت پرهیز کرده و مباحث فقهی را با درج فروع لازم در آن تکمیل کرده است؛ به عنوان مثال در این بحث که کدامیک از فقیر و مسکین وضعیت بدتری دارند؟ می گوید: «نقل این اختلاف موجب بسط بدون فائده کلام می شود، کسی که خواهان اطلاع است «الذخیره» و مانند آن را مطالعه کند».۶. با مقایسه کتاب حاضر با مصنفات پیش از آن، به ابتکار و خلاقیت نویسنده در ذکر نکات و ملاحظات در خلال شرح که حاکی از احاطه کامل او بر کتب سلف و مبانی آنهاست، واقف می شویم؛ او در بحث انفعال آب قلیل به روایات بسیاری استدلال می کند، سپس کلام را خلاصه کرده می گوید: «به تواتر اخبار، چنانکه ما به بعضی از آنها اشاره کردیم، اطلاع یافتی و این اخبار بالغ بر یکصد یا دویست می شود، نظرت درباه افزودن آنچه اشاره نشده چیست؟».۷. گروهی تصور کرده اند که شارح خود را به دفاع از شهرت منقول و اجماعات وارده الزام می کرده است، و اگر برایش ثابت می شده که حکمی مخالف با اجماع است، ولو این که با روح شریعت ناسازگار باشد، از دلیل تبعیت می کرده است. دیدگاه این گروه ناصواب است و نویسنده به آنچه معتقد بوده و در استنباط فقهی موافق با شریعت می دیده فتوا می داده است، ولو این که مخالف با اجماع و اتفاق فقها بوده باشد؛ مثلا در مبحث مستحقین زکات (الغارمون) می گوید که فقها متفقند که مدیون باید مئونه سالش را برای ادای دینش بپردازد؛ اما این موضوع باعث فقیر شدن مدیون می شود و خداوند متعال راضی نیست که مؤمن نفسش را به ذلت بیندازد و فقیر کند.
وضعیت کتاب
...