[ویکی نور] احمد بن محمد رازی (د 421 ق1030/ م)، مورخ، فیلسوف، پزشک و ادیب پرآوازۀ ایرانی.
عنوان پارسی او اصلا مشکویه و معرّب آن مسکویه است و یکی از توابع ری نیز همین نام را داشته است (نک: یاقوت، بلدان، 543/4؛قس:طبری، 392/8). وی در برخی آثار خویش از نام و نسب خود به شکل «احمد بن محمد مسکویه» یا «احمد بن یعقوب مسکویه» یاد کرده و این سبب اشتباه در نوشته های متأخران و گاه معاصرانش شده است (نک:تجارب، چ قاهره، 310/1، 136/2؛ ابوسلیمان، 346؛یاقوت، ادبا، 5/5؛قس: بیرونی، 83) که او را به خطا «ابن مسکویه» نوشته اند، یعنی «مسکویه» را عنوان پدر یا جد او دانسته اند. ابوعلی در مواضع متعددی از آثار دیگرش مانند العقل و المعقول، «الشوامل»، رسالة فی اللذات و الآلام و مقالة فی النفس و العقل، خود را «ابوعلی مسکویه» خوانده، یعنی مسکویه را عنوان خویش نوشته است. معاصران و دوستانش نیز، همچون ابوحیان توحیدی (نک: الامتاع، 35/1، 136، جم، مثالب، 18، 228، 306، الصداقة، 77) و ابوبکر خوارزمی (ص 161) و ثعالبی (یتیمه، 159/3، تتمة، 96/1)، «مسکویه» را عنوان وی دانسته اند.
از تاریخ تولد ابوعلی مسکویه اطلاعی در دست نیست. اما از آنجا که او خود در تجارب الامم (چ قاهره، 136/2، 137) به «طول مصاحبت و کثرت مجالسات» خود با ابومحمد مهلبی، وزیر معز الدولۀ بویهی (وزارت: 339-352 ق) اشاره کرده، یادآور می شود که یکی از منابع او در وقایع سال 340 ق به بعد، اطلاعات شفاهی مهلبی از وقایع روزگار وزارتش بوده است و در جای دیگر (همان، 146/2)، ذیل وقایع مربوط به مهلبی در 341 ق، خود را مصاحب وزیر در همان تاریخ می شمارد-و البته بعید است که در آن تاریخ سن او کمتر از 20 سال بوده باشد- می بایست در حوالی سال 320 ق زاده شده باشد.
بنابراین، با توجه به تاریخ درگذشت او در 420 ق (قفطی، 332) یا صفر 421 (یاقوت، همانجا)، می بایست حدود یک سده زیسته باشد.
یاقوت (همان، 10/5) مسکویه را مجوسی نو مسلمان خوانده است، اما با توجه به نام پدرش-محمد-بعید است که ابوعلی خود مسلمان زاده نشده باشد. خاصه آنکه در هیچ منبع دیگری این معنی یاد نشده است (نک: بدوی، 15). به هر حال بسیاری از نویسندگان متأخرتر، ابوعلی مسکویه را شیعه مذهب دانسته و بر تشیع او استدلال کرده اند (مدرس، 207/8، به نقل از رواشح میرداماد؛شوشتری، 189/2؛ خوانساری، 254/1-257؛آقا بزرگ، طبقات، 28).
از دوران رشد ابوعلی اطلاع چندانی در دست نیست، اما چنین می نماید که زندگی آرامی نداشته است. وی روش پدر و مادر را در تربیت خود نکوهیده است. گویا پدرش او را به خواندن و روایت اشعار جاهلی عرب وامی داشته و او خود در آغاز جوانی به خوشگذرانی مشغول بوده و سپس به تهذیب نفس پرداخته و کامیاب شده است (ابوعلی، تهذیب، 49-50).
عنوان پارسی او اصلا مشکویه و معرّب آن مسکویه است و یکی از توابع ری نیز همین نام را داشته است (نک: یاقوت، بلدان، 543/4؛قس:طبری، 392/8). وی در برخی آثار خویش از نام و نسب خود به شکل «احمد بن محمد مسکویه» یا «احمد بن یعقوب مسکویه» یاد کرده و این سبب اشتباه در نوشته های متأخران و گاه معاصرانش شده است (نک:تجارب، چ قاهره، 310/1، 136/2؛ ابوسلیمان، 346؛یاقوت، ادبا، 5/5؛قس: بیرونی، 83) که او را به خطا «ابن مسکویه» نوشته اند، یعنی «مسکویه» را عنوان پدر یا جد او دانسته اند. ابوعلی در مواضع متعددی از آثار دیگرش مانند العقل و المعقول، «الشوامل»، رسالة فی اللذات و الآلام و مقالة فی النفس و العقل، خود را «ابوعلی مسکویه» خوانده، یعنی مسکویه را عنوان خویش نوشته است. معاصران و دوستانش نیز، همچون ابوحیان توحیدی (نک: الامتاع، 35/1، 136، جم، مثالب، 18، 228، 306، الصداقة، 77) و ابوبکر خوارزمی (ص 161) و ثعالبی (یتیمه، 159/3، تتمة، 96/1)، «مسکویه» را عنوان وی دانسته اند.
از تاریخ تولد ابوعلی مسکویه اطلاعی در دست نیست. اما از آنجا که او خود در تجارب الامم (چ قاهره، 136/2، 137) به «طول مصاحبت و کثرت مجالسات» خود با ابومحمد مهلبی، وزیر معز الدولۀ بویهی (وزارت: 339-352 ق) اشاره کرده، یادآور می شود که یکی از منابع او در وقایع سال 340 ق به بعد، اطلاعات شفاهی مهلبی از وقایع روزگار وزارتش بوده است و در جای دیگر (همان، 146/2)، ذیل وقایع مربوط به مهلبی در 341 ق، خود را مصاحب وزیر در همان تاریخ می شمارد-و البته بعید است که در آن تاریخ سن او کمتر از 20 سال بوده باشد- می بایست در حوالی سال 320 ق زاده شده باشد.
بنابراین، با توجه به تاریخ درگذشت او در 420 ق (قفطی، 332) یا صفر 421 (یاقوت، همانجا)، می بایست حدود یک سده زیسته باشد.
یاقوت (همان، 10/5) مسکویه را مجوسی نو مسلمان خوانده است، اما با توجه به نام پدرش-محمد-بعید است که ابوعلی خود مسلمان زاده نشده باشد. خاصه آنکه در هیچ منبع دیگری این معنی یاد نشده است (نک: بدوی، 15). به هر حال بسیاری از نویسندگان متأخرتر، ابوعلی مسکویه را شیعه مذهب دانسته و بر تشیع او استدلال کرده اند (مدرس، 207/8، به نقل از رواشح میرداماد؛شوشتری، 189/2؛ خوانساری، 254/1-257؛آقا بزرگ، طبقات، 28).
از دوران رشد ابوعلی اطلاع چندانی در دست نیست، اما چنین می نماید که زندگی آرامی نداشته است. وی روش پدر و مادر را در تربیت خود نکوهیده است. گویا پدرش او را به خواندن و روایت اشعار جاهلی عرب وامی داشته و او خود در آغاز جوانی به خوشگذرانی مشغول بوده و سپس به تهذیب نفس پرداخته و کامیاب شده است (ابوعلی، تهذیب، 49-50).
wikinoor: مسکویه،_احمد_بن_محمد