مسخ (کتاب). مَسخ (کتاب)(Die Verwandlung)
نوولا یا داستان بلندی نوشته ی فرانتس کافکا. از شاخص ترین و مشهورترین آثار اوست و برای اولین بار در سال 1915 منتشر شد. این داستان، حال و روز فروشنده ی جوانی به نام گرگور سامسا را روایت می کند که یک روز از خواب برمی خیزد و می بیند که به حشره ای بزرگ تبدیل شده است. این اثر از زمان انتشار تا به امروز مورد بحث منتقدان ادبی و دوست داران ادبیات بوده است و درباره ی آن، شرح و تفاسیر متعددی مطرح شده است.
طرح داستان
گرگور سامسا از خواب بیدار می شود و درمی یابد که به حشره ای نفرت انگیز تبدیل شده است. (دلیل این تغییر هویت در طول داستان ابراز نمی شود و خود کافکا نیز هیچ گاه درباره ی آن صحبتی نکرد.) او به ساعت نگاه می کند و متوجه می شود که دیرتر از موعد همیشگی بیدار شده است و احتمالاً با توبیخ رئیس مواجه خواهد شد. مادرش که به خاطر تأخیر نامعمول او نگران شده از پشت در صدایش می زند. سامسا جواب کوتاهی می دهد و متوجه تغییر صدای خود می شود. پس از این، خواهرش گرت – که با سامسا بسیار صمیمی است – پشت در می آید و از او خواهش می کند که از اتاق بیرون بیاید. سامسا در چند کلمه جواب می دهد اما بعد متوجه می شود که صحبت هایش کاملا نامفهوم بوده است و صدایش نیز مانند بدنش به طور کامل تغییر کرده است. پس از این دفتردار شرکت پشت در می آید و سامسا را تهدید می کند که عدم حضور به موقعش در محل کار عواقب ناخوشایندی برایش خواهد داشت. سامسا بالاخره با استفاده از دهانش دستگیره ی در را می چرخاند. دیدن هیبت مهیب و کریه او، باعث بیهوشی مادرش و همچنین فرار دفتردار می شود. سامسا به دنبال دفتردار می رود تا او را از رفتن منصرف کند اما پدرش او را به اتاق برمی گرداند. سامسا که پشتش به خاطر خزیدن روی زمین مجروح شده، به روی تخت می افتد و به خواب می رود.
صبح روز بعد، گرگور می بیند که مقداری نان و شیر کنار در اتاقش قرار داده شده است. او هیجان زده به سمت شیر می رود اما خیلی زود می فهمد که دیگر نسبت به شیر – که همیشه نوشیدنی محبوبش بوده – اشتهایی ندارد. به همین خاطر به زیر تخت می خزد و همان جا پنهان می شود. خواهرش گرت بعد از این که غذا را دست نخورده می بیند، خوراکی فاسد شده ای را برای سامسا می برد. سامسا با اشتها غذای فاسد را می خورد و به این ترتیب، هر روز تمام وقت زیر تخت می ماند تا ظاهرش کسی را نترساند و در عوض خواهرش برای او غذا می برد. بعد از مدتی، سامسا به ظاهر جدیدش کمی عادت کرده و برای سرگرمی، روی دیوارها یا سقف راه می رود. به جز این، او مکالمات خانواده را از پشت دیوار گوش می دهد. تمامی اعضای خانواده نگران وضعیت معیشتی خود هستند چرا که گرگور نان آور اصلی آن ها بوده است. او حتی رویای فرستادن خواهرش گرت به مدرسه ی موسیقی را در سر داشته تا آن جا ویولن یاد بگیرد. آرزویی که حالا محال به نظر می رسد. سامسا همچنین متوجه می شود که آن ها اتاق های خانه را برای کسب درآمد به مسافران اجاره می دهند و همچنین این که مادرش قصد دیدن او را دارد اما گرت و پدرش مانع این کار شده اند.
یک روز که گرگور مشغول راه رفتن روی دیوار است، مادرش وارد اتاق می شود و با دیدن او از حال می رود. خواهرش گرت با حالتی عصبانی به اتاق می آید و برای اولین بار پس از مسخ، گرگور را مستقیماً خطاب قرار می دهد. گرگور، ترسیده و مضطرب، از اتاق فرار می کند و به سمت آشپزخانه می رود. او در آن جا با پدرش که از سر کار برگشته مواجه می شود. پدرش چندین سیب را به سمت گرگور پرت می کند که یکی از آن ها به نقطه ای حساس در پشت او برخورد می کند و همان جا باقی می ماند. گرگور در حالی که شدیداً مجروح شده به اتاق بازمی گردد.
یک شب نظافتچی خانه در اتاق گرگور را باز می گذارد. او صدای سه نفر از مسافران ساکن در خانه را می شنود که به اصرار پدرش برای شنیدن نوازندگی ویولن گرت در هال جمع شده اند. گرگور که معمولاً مراقب است تا با کسی روبه رو نشود کمی جلو می رود تا صدای ویولن خواهرش را گوش کند. یکی از مسافران که ظاهراً در ابتدا به گرت جلب شده، بعد از چند دقیقه شنیدن موسیقی ملول و دلزده می شود و این در حالی است که گرگور عمیقاً غرق در موسیقی شده است. در همین حین، یکی از مسافران او را در آستانه ی در می بیند. این اتفاق غوغایی میان مسافرها برپا می کند و علی رغم اصرار های پدر سامسا، آن ها سریعاً از خانه خارج می شوند و حتی به بهانه ی وضعیت فلاکت بار خانه، اجاره های قبلی خود را نیز نمی پردازند.
گرت که حالا از نگهداری سامسا خسته شده، به پدر و مادرش می گوید که باید زودتر از دست او خلاص شوند، وگرنه به زودی نابود خواهند شد. پدر موافقت می کند و البته آرزو می کند که کاش گرگور وضعیت آن ها را می فهمید و خودش با پای خودش از خانه می رفت. گرگور که صحبت های آن ها را متوجه شده، آرام به سمت اتاق می خزد و همان جا می میرد. اگرچه مشخص نمی شود که این مرگ ناشی از صدمات جسمی قبلی است یا این که او خودکشی کرده است.
بعد از اطلاع از مرگ گرگور، باری بزرگ از دوش خانواده برداشته می شود. پدر به نظافتچی دستور می دهد تا جسد گرگور را از اتاق بیرون ببرد. ضمناً تصمیم می گیرد تا خود برای سکونت به آپارتمان کوچک ترشان بروند و به این شکل، درآمد بیشتری کسب کنند؛ اتفاقی که تا زمان حضور گرگور برای آن ها ممکن نبود. داستان با تحسین پدر و مادر نسبت به گرت –که شکفته و جوان و زیبا می نماید –و تصمیم آن ها برای پیدا کردن شوهری مناسب برای او، پایان می یابد.
در طول بیش از یک قرن پس از انتشار این کتاب، تحلیل های بسیاری از منظرهای مختلف نسبت به مسخ انجام شده است. برخی آن را نمودی از مشکلات عمیق کافکا با پدرش دانسته اند. این حقیقت که شخصیت پدر در میان اعضاء خانواده کمتر از همه نسبت به سامسا همدلی دارد، چنین برداشتی را تقویت می کند. به جز این، تفاسیری که اثر را با دیدی روان شناختی بررسی می کنند و خانواده ی سامسا را نمودی از جامعه در نظر می گیرند، بسیار مرسوم بوده اند. اگرچه ولادیمیر_ناباکوف، نویسنده و منتقد برجسته ی روس، هرگونه تفسیر نمادین و تمثیلی از مسخ را رد می کند. در مورد تحلیل مرسوم عقده ی پدر، ناباکوف استدلال می کند که بی رحم ترین شخصیت این داستان پدر نیست و این خواهر سامسا یعنی گرت است که به او خیانت می کند و با وجود تمام حمایت و محبتی که قبلاً از سوی برادرش دیده، نقشه ی نابودی اش را می کشد.
در تحلیلی متفاوت، گرهارد ریک گرگور و خواهرش گرت را یک زوج تلقی می کند و به طور کلی معتقد است در داستان های کافکا این تقابل های دوتایی مرسوم هستند. در این گروه های دوتایی، معمولاً یکی فعال است دیگری منفعل؛ یکی شخصیت اصلی داستان به شمار می رود و دیگری اگرچه در سایه قرار می گیرد، جنبه های دیگری از مضمون داستان را آشکار می سازد. او نمونه هایی از این دست را در داستان های شاخص کافکا مانند پزشک دهکده یا هنرمند گرسنه مثال می زند و در نهایت، گرگور و گرت را نمادی از دو بخش متفاوت شخصیت نویسنده می داند.
در تحلیلی با رویکردی فمینیستی، نینا پلیکان توجه خود را به جای گرگور سامسا، بر دیگر اعضای خانواده به خصوص گرت متمرکز می کند و معتقد است تحول آن ها در طول داستان، به اندازه ی
دگردیسی سامسا شایسته ی توجه است. به جز او، وولکر دروک نیز با تفسیری بر همین مبنا، دگردیسی اصلی را مربوط به گرت می داند و حتی عنوان داستان را به او ارجاع می دهد. از نظر دروک، تغییرات خواهر سامسا از خود او روشن تر و مهم تر است. نزدیک به اواخر اثر سامسا می میرد اما داستان همچنان ادامه دارد و در نهایت، با ذکر تغییر چشمگیر شخصیت گرت از دختری بی تجربه به زنی شکوفاشده و بالغ – در حدی که پدر و مادر نیز متوجه آن شده اند و به فکر پیدا کردن همسری مناسب برای او می افتند – پایان می یابد. بنابر این تفسیر، عنوان داستان بیش از هر چیز به دگردیسی گرت از دختر به زن اشاره دارد.
مسخ که نخستین اثر مهم کافکا و توفیق ادبی او به شمار می رود، با پایانی دل خراش و آکنده از مهر و ناامیدی، بیانگر قدرت نویسندگی کافکا در بیان امری شگفت انگیز در زندگی روزمره است. این اثر با سه ترجمه ی متفاوت به فارسی موجود است: اولین ترجمهبه قلم صادق هدایت (۱۳۲۹ش)، دومی با ترجمه ی فرزانه طاهری از زبان انگلیسی (همراه با تحلیل ناباکوف درباره ی اثر) و سومین و جدیدترین ترجمه توسط
علی اصغر حداد از زبان آلمانی.
