مسجدهای تیموری

ویژگی های معماریِ مسجدهای تیموری [ویرایش]
سبکِ ساختنِ مسجدهای چهارایوانی و دارای صحن باز ( حیاط ) ، که از دورهٔ سلجوقیان در ایران ساخته می شد، در معماریِ دورهٔ تیموریان به بهترین وجه باقی ماند. آثار بر جای مانده از مسجد تیمور در سمرقند دلالت بر این سبک دارد.
نقشهٔ مسجدهای تیموری از روی مسجد گوهرشاد مشهد ( ساخته شده در سال ۸۲۱ قمری/۱۴۱۸ میلادی ) نمایان است. مهندس قوام الدین شیرازی ناظر و سازنده این مسجد بوده و از معماریِ این مسجد پیداست که مهم ترین ویژگی هایِ معماریِ دوره تیموری توجه به ساختن ورودی هایی با دو دروازه یا درگاه است که بزرگی آن دو از دو مناره بلند برجی شکل بیشتر است. ساختن گنبدهایی با سبک ویژه نیز در دورهٔ تیموری معمول شد. این مسجد هم اکنون بخشی از آرامگاه امام رضا است.
با وجود این ویژگی ها، در ایران غیر از مسجدهای رایج با صحن باز، در دورهٔ تیموریان، با روشی دیگر نیز مسجدهایی ساخته شد. این نکته از مسجد جامع نیشابور ( ساخته شده در ۸۸۹ قمری/۱۴۸۴ میلادی ) و مسجد جامع کبود تبریز ( ساخته شده در ۸۷۰ قمری/۱۴۶۵ میلادی ) کاملاً پیداست. آثار بر جای مانده از مسجد جامع کبود، در تبریز، نشان می دهد که مسجد صحن باز نداشته و این مسجد دارای یک سرایِ میانیِ بزرگ بوده که به جای صحن گنبدی آن را می پوشاند. بر بالای سرای های کوچک اطراف آن نیز گنبدهای کوچک تری قرار گرفته است.
مهم ترین مسجدهای تیموری [ویرایش]
مسجد تیمور در سمرقند
مسجد گوهرشاد در مشهد ۸۲۱ ق/۱۴۱۸ م
مسجد گوهرشاد در هرات
مسجد جامع نیشابور ۸۸۹ ق/۱۴۸۴ م
مسجد جامع کبود تبریز ۸۷۰ ق/۱۴۶۵ م
مسجدهای تیموری مهم
مسجد تیمور در سمرقند
مسجد گوهرشاد ( مشهد )
مسجد گوهرشاد هرات
مسجد جامع نیشابور
منابع [ویرایش]
فنون الشرق الاوسط فی العصور الاسلامیه، نعمت اسماعیل علّام، بخش هفتم فصل دوم، معماری مسجدها
Stchoukine, I, Les peintures des manuscrits timurids, Parsi, 1954 Robinson, Douglass, Persian miniature painting, Victoria and Albert Museum.
رده های صفحه: مسجدهای تیموری
قس
مسجد گوهرشاد، در جنوب حرم علی بن موسی ( رضا ) در شهر مشهد ساخته شده است. این مسجد در سال ۸۲۱ ه. ق به دستور گوهرشادآغا همسر شاهرخ از پادشاهان تیموری بنا شده است. به دلیل ظرافت و زیبایی کاشی کاری و خط و اسلوب معماری مسجد گوهرشاد، این مسجد از نفیس ترین شاهکارهای معماری ایرانی در دوره تیموری به شمار می رود. اسم گوهرشاد در دو محل با کاشی معرق نگاشته شده است: یکی در قسمت بالای در نقره ای که به دارالسیاده می رود و دیگری بر کتیبه ایوان مقصوره که به خط زیبای شاهزاده بایسنقر می باشد. در قسمت وسط نیز کتیبه ای به نام محمد رضا امامی وجود دارد. شیوه معماری این مسجد به سبک معماری مساجد چهار ایوانی ایران است و در طی سال ها گنبد آن چهار بار مورد مرمت قرار گرفته است.
سبک معماری این بنا به شیوه آذری و نام معمار آن استاد قوام الدین شیرازی ذکر گردیده است. [۱]
محتویات [نمایش]
مدخل [ویرایش]
بی تردید مهم ترین اثر باقی مانده از دورة تیموری در ایران، مسجد گوهرشاد در مشهد است که در جوار آرامگاه امام رضا ( ع ) واقع گردیده و ساختمان آن - بر اساس متن کتیبۀ ثلث اصلی ایوان جنوبی - در سال 821 هجری قمری به همّت گوهرشاد - زوجۀ شاهرخ تیموری - به اتمام رسیده است. این مسجد در طیّ قرون مختلف، متحمّل خرابی های زیادی شده که از جملة آن ها بمباران ارتش روس به سال 1330 هجری قمری است. با این حال، هیأت اصلی بخش عمدة ساختمانی آن نسبتاً محفوظ مانده است.
بنای مسجد گوهرشاد - که به خاطر نام بانی آن به این نام خوانده می شود - تقریباً 12 سال به طول انجامیده و معمار اصلی بنا به احتمال قوی "استاد قوام الدّین شیرازی" یکی از پرکارترین و چیره دست ترین معماران دورة تیموری بوده است [۲].
پلان و تزیینات مسجد [ویرایش]
مسجد به شکل چهار ایوانی ساخته شده [۳] و در طرفین ایوان اصلی آن دو منارۀ کاشی کاری جای گرفته است که از لحاظ زیبایی و دقّت در کاشی کاری دارای اهمیّت خاصّی است. مناره های ضخیم و برج مانند ایوان - که نقش کنترل فشار تاق را بر عهده دارند - توپر و به ضخامت 6 متر هستند و ارتفاع کلّی آن ها به 43 متر می رسد. این مناره ها ( گلدسته ها ) از روی زمین شروع می شوند و چسبیده به ایوان مقصوره بالا می روند. اهمیّت فوق العادة این مسجد، که به این جهت نیز آن را یکی از زیباترین آثار معماری دنیا محسوب داشته اند، به خاطر کاشی کاری و کتیبه های آن است. قسمتی از کتیبه ها به خطّ بایسنقرمیرزا شاهزادة تیموری و قسمت دیگر که در دورة صفوی نوشته شده به خطّ محمّدرضا امامی هنرمند معروف آن زمان است. آن چه بر شکوه این مسجد می افزاید و بیننده را مسحور می کند، گنبد پیازی شکل و سبزرنگ آن است که با نقوشی زرد رنگ مزیّن گردیده است. کتیبة تاریخی مسجد که از کاشی است، با حروف درشت سفید بر زمینه ای آبی، جلوة دیگری است که بر زیبایی این مسجد افزوده و از نظر تاریخی حایز اهمیّت بسیار می باشد [۴].
واقعه مسجد گوهرشاد مشهد [ویرایش]
نوشتار اصلی: واقعه مسجد گوهرشاد مشهد ( ۱۳۱۴ )
ماجرای کشتار و سرکوب مردم به دستور رضاشاه، به مناسبت اعتراض به تغییر لباس در سال ۱۳۱۴، درست چند ماه قبل از واقعه کشف حجاب نیز در این مسجد رخ داده است.
پانویس [ویرایش]
↑ سبک شناسی معماری ایرانی. محمد کریم پیرنیا. نشر معمار. ۱۳۸۳. ص۲۰۵
↑ شهبازی شیران، ( دکتر حبیب ) ، 1386: 17 و 18
↑ هیلن برند، ( دکتر روبرت ) ، 1387: 101
↑ شهبازی شیر . . .