مسجد ـ مدرسه سید

مسجد ـ مدرسۀ سیّد (اصفهان)
این بنا، که ترکیبی خاص از مسجد و مدرسه است، از آثار دورۀ قاجار به شمار می رود. براساس کتیبه های بنا، ساخت و تزیینات آن ۱۳۰ سال به طول انجامید. بنابر منابع موجود، زمین مسجد در دورۀ شاه سلطان حسین صفوی خریداری شد، اما به سبب حملۀ افغان ها، احداث آن مقدور نگردید، تا آن که در زمان فتحعلی شاه قاجار، حاج سیّد محمد باقر شفتی به این کار اقدام کرد. پس از وفات او، تزیینات مسجد را فرزندش حاج اسدالله، و سپس نوه اش حاج سیّد محمد باقر ثانی به انجام رساندند. این بنا مسجدی چهار ایوانی و گنبددار است. دو ایوان شمالی و جنوبیِ مسجد از دو ایوان دیگر بلندترند، و محور قبله را شاخص کرده اند. گنبدخانۀ مسجد در پشت ایوان جنوبی، و دو شبستان با ستون های سنگی در طرفین این ایوان واقع شده است. شبستان های دیگری با ستون های آجری در دو جبهۀ شرقی و غربی صحن مسجد قرار دارند. در طبقۀ فوقانی این شبستان ها، مهتابی هایی با حجراتی در پشت آن ها ایجاد شده، و فضایی خصوصی برای طلاب ساکن این حجرات فراهم آمده است. در جبهۀ شمالی مسجد، دستگاه ورودی شامل جلوخان، سردر، هشتی، و دهلیزهای ورودی قرار دارد. مقبرۀ بانی بنا نیز در فضای گنبدداری در شرق این جبهه واقع است. در نماهای صحن مسجد، دو ایوان شمالی و جنوبی مزین به کاشی کاری اند. در دیگر قسمت های نما، پشت بغل ها، و داخل قاب سازی ها، سردرها، سطح زیر گنبد، و زیر طاق هشتیِ ورودی، پوشیده از کاشی اند.