در ضلع جنوبی میدان تاریخی نقش جهان در سال ۱٠۲۱ هجری ( ۱۶۱۲ م . ) بفرمان شاه عباس کبیر در بیست و پنجمین سال سلطنت وی شروع بساختمان شده است . جلوخان مسجد با کاشی های هفت رنگ و معرق تزیین گردیده و بشکل کثیر الاضلاع ده ضلعی است . در اطراف در ورودی مسجد قاب مرمرینی وجود دارد که پایه های آن بشکل گلدان میباشد و در طرفین دوسکو از سنگ مرمر زیبا بنا شده است . کتیبه دیگری بخط محمد رضا امامی مربوط بسال ۱٠۲۱ دیده میشود. همچنین کتیبه دیگری بخط محمد رضا امامی متضمن نام استاد علی اکبر اصفهانی معمار بنا وجود دارد. در مسجد نقره پوش میباشد و در سالهای اخیر بکمک اهالی خیر و اداره باستان- شناسی تعمیر گردیده است و اشعاری بخط نستعلیق بر آن منقوش است که چنین خاتمه مییابد ( فکر تاریخ کرد واهب و گفت - شد در کعبه در صفاهان باز ) ۱٠۴۷ ه.ق. درب ورودی مسجد که روبروی شمال میباشد با محراب که طبعا روبروی قبله است انحرافی ایجاد کرده که بطرز ماهرانه معمار بنا این انحراف را در دالان ورودی مسجد از میان برداشته است بطوری که در اول دفعه واردان احساس انحراف نمینمایند. در وسط دالان سنگابی از سنگ یک پارچه آهکی وجود دارد که در حد خود شاهکاریست . از اره های مسجد از سنگ مرمر و در داخل صحن چهار صفه و تعداد ده حجره در قسمت شمال دیده میشود. در پشت سه صفه از صفه های چهار- گانه که در قسمت شرق و غرب و جنوب مسجد واقع شده گنبدهای زیبایی وجود دارد که گنبدهای جنوبی از همه بزرگتر و بمشخصات زیر می باشد: مساحت زیر گنبد ( ۲۲/۵ ۲۲/۵ ) وگنبد از دو پوشش تشکیل یافته که پوشش داخلی تا سطح زمین ۳۴ متر و بلندی گنبد از سطح زمین ۵۴ متر ارتفاع مناره های طرفین صفه ۵۲ متر ومناره های طرفین سردر ۴۸ متر محیط خارجی گنبد ۸۴ متر و فاصله بین دو گنبد در راس ۱۶ متر میباشد . در محوطه زیر گنبد منبری از سنگ یک پارچه منبر بطول ۴/۱٠ متر و ۱۴ پله جلب توجه مینماید و همچنین با زدن ضربه در مرکز گنبد انعکاس صدا بوضوح شنیده میشود. کتیبه های داخل گنبد بخط عبدالباقی تبریزی و محمد صالح و محمد رضا امامی می باشد . صفه جلوی گنبد بارتفاع ۳٠/۵ متر و بطول ۱۸ متر میباشد. در طرفین گنبد دو شبستان بنام چهل ستون های شرقی و غربی وجود دارد که در وسط هر یک سنگ آبی از سنگ یک پارچه موجود میباشد . کتیبه داخل ایوان بخط عبدالباقی و متضمن تاریخ ۱٠۳۸ در حقیقت تاریخ اتمام قسمت اعظم از ساختمان مسجد می باشد. تزیینات مسجد شاه تا سال ۱٠۷۷ یعنی زمان سلطنت شاه سلیمان صفوی ادامه داشته و این مطالب بخوبی از تاریخ کتیبه ای که در داخل شبستان غربی مسجد و بخط محمد رضا امامی است مشهود میباشد. همچنین محیط غربی مسجد که به مدرسه سلیمانیه معروف است و ساختمان آن در تاریخ ۱٠۷۸ اتمام یافته است . در قسمت شرقی حیاطی است باسم مدرسه ناصریه. چنانکه ذکر گردید در قسمت غرب و شرق مسجد دو ایوان و دو گنبد که با کاشی های زیبا تزین گردیده جلب توجه مینماید . مساحت مسجد از شرق بغرب ۱۴۶ متر و شمال بجنوب ۸۴ متر و مساحت صحن ۵۴/۵ ۷۱/۵ متر . سنگهای مرمر حیاط مسجد در زمان شاه صفی نصب گردیده و چنانچه ذکر شد در زمان شاه سلیمان نیز تعمیراتی در آن انجام شده است . تعمیرات اساسی مسجد از سال ۱۳۱۶ بعمل آمده بدین ترتیب که چون ایوان جلو گنبد شکاف برداشته و مناره غربی انحراف پیدا نموده بود تعمیر و کلاف کشی آهنی شده و بدین ترتیب انحراف مناره ها و شکاف ترمیم گردیده در سال ۱۳۲۸ کتیبه گنبد خارجی اصلاح و تعمیر گردیده است . از سال ۱۳۳۲ تا کنون نیز مناره شرقی و چهل ستون های طرفین تعمیر گردیده و همچنین حیاط سلیمانیه و تزیینات کاشی آن تکمیل شده و حیاط ناصری تعمیر و تزیین آن در شرف اتمام است .
