مسجد سپهسالار. [ م َ ج ِ دِ س ِ پ َ ] ( اِخ ) مسجدی بزرگ در تهران. این مسجد که همراه مدرسه ای به همین نام است در تهران در کنار مجلس شورای ملی ( میدان بهارستان ) واقع است. بانی آن میرزا حسین خان سپهسالارقزوینی صدراعظم دوره ناصرالدین شاه قاجار است. این مدرسه و مسجد پس از مدرسه چهارباغ اصفهان بزرگترین و باشکوه ترین بناهای مذهبی در ایران بشمار می آید. سپهسالار در سال 1296 هَ. ق. بنیانگذاری این ساختمان را آغاز کرد و چون در سال 1298 در مشهد وفات یافت ، برادرش یحیی خان مشیرالدوله در تکمیل و اتمام این بنا همت گماشت و پس از درگذشت او قسمتی از ناتمامیها و تزیینات تدریجاً بوسیله نائب التولیه های وقت انجام یافت. این ساختمان شامل مسجد و مدرسه هر دو می باشد و به هر دو اسم نیز شهرت دارد. ابعاد صحن آن تقریبا 61 در 62 متر است و ساختمانش دو طبقه و در هر طبقه حجراتی جهت سکنای طلاب ساخته شده که مجموعاً قریب شصت حجره می باشد. در چهار طرف اضلاع ساختمان چهار ایوان قرار دارد که ایوان بزرگ اصلی در طرف جنوب واقع شده و منتهی به مقصوره و گنبدی عظیم می شود که کمتر از گنبدهای مساجد بزرگ دوره صفویه نیست ولی نه بدان زیبایی.
فرهنگ فارسی
یکی از مدارس بزرگ و آباد که در آخر قرن گذشته پی ریزی شد و در آغاز این قرن به پایان رسید. مدرسه یی است که اکنون مدرسه مطهری نام گرفته است و در تهران در کنار مجلس شورای ملی واقع است. بانی این مدرسه میرزا حسین خان سپهسالار قزوینی صدر اعظم وقت و رجل سیاسی و تجدد خواه دوره ناصرالدین شاه قاجار است . این مدرسه پس از مدرسه چهار باغ اصفهان بزرگ ترین و با شکوه ترین بنای مذهبی در ایران است . سپهسالار در سال ۱۲۹۶ ه.ق . یعنی دو سال پیش از مرگش پی ریزی و بنیان گذاری این ساختمان عظیم را آغاز کرد و خود تا سال ۱۲۹۷ ه.ق .در ساختمان آن دخالت و نظارت میکرد و چون در سال ۱۲۹۸ ه.ق .در مشهد بدرود حیات گفت برادرش یحیی خان مشیرالدوله در تکمیل و اتمام این بنا همت گماشت ولی روزگار باو نیز مجال نداد که ساختمان را از هر حیث تمام کند و پس از مرگ وی قسمتی از ناتمامیها و تزیینات تدریجا بوسیله نایب التولیه های وقت انجام یافت . همزمان با تاسیس دانشگاه تهران وزارت فرهنگ وقت در سال ۱۳۱۳ ه.ش . آنجا را محل دانشکده معقول و منقول قرار داد ولی بعدا این دانشکده به محل دیگر منتقل شد . این مدرسه شامل مدرسه و مسجد هر دو میباشد و بهر دو اسم نیز شهرت دارد و از بزرگترین مدارس تهران است . طول صحن آن تقریبا ۶۲ و عرض آن ۶۱ متر است . ساختمانش دو طبقه و در هر طبقه حجراتی جهت سکنای طلاب ساخته شده که مجموع آنها قریب شصت حجره است . در چهار طرف اضلاع ساختمان چهار ایوان قرار دارد که ایوان بزرگ اصلی در طرف جنوب واقع شده و منتهی به مقصوره و گنبد عظیم میشود. گنبد و شبستان آن از نظر بزرگی و عظمت کمتر از گنبدهای مساجد بزرگ دوره صفویه نیست ولی از نظر زیبائی و مهندسی بپایه آنها نمیرسد مدرسه ناصریه . مسجدی بزرگ در تهران
