مسجد جامع سرخ

مسجدجامع سرخ ( به کردی: مزگه وتی سوور ) مربوط به دوره صفوی است و در مهاباد، داخل شهر واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۵ آبان ۱۳۴۸ با شمارهٔ ثبت ۸۸۲ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. [ ۱] این مسجد یکی از اقدامات مهم عمرانی بداق سلطان مکری می باشد که در سال ۱۰۸۹ بنا گردید و همچنان پابرجا است. [ ۲]
مسجد جامع مهاباد تقریباً در مرکز شهر و در داخل بافت قدیم آن قرار دارد و بر اثر تغییر و تحولات شهرسازی مقداری از بافت اطراف آن نوسازی و این بنای قدیمی فعلاً در بین مجموعه ای از واحدهای قدیمی و نوساز محصور شده است. مسجد جامع مهاباد بعد از خیابان حافظ و در داخل کوچه مسجد جامع قرار دارد و در ضلع شمالی آن سالن نسبتاً بزرگی احداث شده است. این مسجد دو ایوانه و از قدیمی ترین و مهم ترین بناهای تاریخی دوره اسلامی در غرب کشور به شمار می رود و توازن شکل طاق، گنبد و شبستان باعث شده که، پس از گذشت ۳۳۸ سال از زمان ساخت آن، سالم باقی بماند. از نظر مشخصات فنی، شبستان بزرگ مسجد با سه فرش انداز، ۱۰ ستون سنگی و حجرات اطراف صحن بسیار موزون ساخته شده و گیرایی روحانی خاصی دارد. مصالح به کار رفته در پی دیوارها، ستونها و کف فرش شبستان از سنگ و دیگر قسمتها از آجر است، مسجد و حجرات اطراف صحن آن، تزئین نشده و سادگی خاصی دارد.
شبستان زیبای این مسجد که مقدمه ای بر شبستان مسجد وکیل شیراز است، ۱۰ ستون سنگی دارد و ۱۸ گنبد آجری نیمکره، پشت بام اصلی مسجد را پوشانده است که در گذشته با ناودانهای سنگی، آبریز آن میسر شده بود. فاصله هر ستون از ستون دیگر ۴/۵ متر است. برای برپایی ستونها و استقرار گنبدها، ابتدا پی ستونها را سنگ ریخته و برای ایجاد سطح اتکا از یک سنگ رسوبی تراشیده به عنوان پایه ستون استفاده کرده اند. این پایه، که به شکل مربع است، به صورت افقی در پای ستون تعبیه شده و برای جلوگیری از تزلزل ستونها، آنها را یه صورت مادینه تراشیده و ستون سنگی را به صورت عمودی به شکل هشت ضلعی و به ارتفاع ۲۶۰ سانتی متر پس از سوار کردن بر پایه ستونها، به سر ستون رسانده اند. ستونهای مسجد با سرب گداخته به این سر ستونها پیوند داده شده است.
مصالح اصلی مسجد آجر قرمز است؛ به طوری که سبب نامگذاری مسجد، به مسجد سرخ شده است. دو در بزرگ شمالی و جنوبی حیاط ارتباط این بنا را با بیرون برقرار می کند. هر یک از درها با یک دالان طاق نما به حیاط مسجد مربوط می شود. بخشهای شرقی و غربی آن، هرکدام چهار طاق حجره ای دارد و بخشهای شمالی و جنوبی نیز هرکدام دارای دو اتاق و یک در بزرگ است، فواصل طاقها سه متر و اندازه صحن ۱۹ در ۱۲ متر است. این بنا از نظر پی بنا و معماری شبیه به مسجد طسوج در آذربایجان شرقی است. متن تنها یادگار مکتوب آن بر کتیبه سردر شمالی، بدین مضمون است: «الحمدالله الذی وفقنی الاتمام هذه المدرسه الشریفه فی ایام دوله السلطان الاعدل: شاه سلیمان الحسین الموسوی الصفوی بهادرخان - خلدالله تعالی ملکه - فی سنه ۱۰۸۹ کتیبه سهراب المکری» ( خدا را سپاس که مرا به اتمام این مدرسه شریف در ایام حکومت عادل ترین سلطان، شاه سلیمان حسین موسوی صفوی بهادرخان - که خدا ملکش را جاودان سازد - در سال ۱۰۸۹ه‍. ق توفیق داد. این را سهراب مکری نوشت )