مستندات فقهی قاعده عقاب بلابیان

[ویکی فقه] در این مقاله به مستندات فقهی قاعده قبح عقاب بدون بیان اشاره ای داریم.
همان طور که گفته شد فقها این قاعده را عقلی می دانند؛ بدین معنا که معتقدند عقاب و مؤاخذه نسبت به فعل یا ترک فعلی که از سوی مقام تشریع برای شخص مرتکب، بیانی واصل نشده، قبیح است. باید دانست که این مساله مبتنی بر نظریه ذاتی بودن حسن و قبح افعال است.
← طریق عقلی استنباط حکم شرعی
در قرن اخیر، عقلی بودن این قاعده مورد تردید واقع شده است. در دست نوشته های درس اصول فقه مرحوم والد (فقیه نامدار، معلم فقه قرن معاصر، سید محمد محقق داماد اعلی الله مقامه) چنین آمده است که هرگاه فرد مکلف پس از فحص و بررسی، اطمینان حاصل کند که خداوند امری را بر او تکلیف ننموده، بی گمان هیچ گونه تکلیفی ندارد و عقاب چنین شخصی در فرض خطا، قبیح است؛ اما چنانچه احتمال وجود تکلیف و عدم وصول به خویش را بدهد مقتضای حکم عقل، تامین خواسته و امتثال منویات الهی است. برای تبیین و تسهیل پذیرش این مساله به دلایلی متمسک شده اند که نقل آن، بحث را به تفصیل می کشاند.
← فرمایش مرحوم صدر
همان گونه که قبلا اشاره شد این قاعده از قواعد عقلی است؛ اما اصولیین در تایید حکم عقل، به دلایل نقلی نیز تمسک نموده که مفاد آنها را اصل برائت شرعیه اصطلاح کرده اند. به موجب این اصل، انجام یا ترک هر فعلی مادام که حکمی در مورد آن وارد نشده باشد مباح است؛ یعنی بر ترک یا انجام آن مؤاخذه و مجازاتی مترتب نیست. مقتضای این اصل آن است که هیچ کس را نمی توان به جرمی که ممنوعیت آن به افراد واصل نشده مجازات نمود. برای کسب اطلاع از دلایل نقلی این اصل، به کتاب اصول فقه، دفتر سوم اثر نگارنده مراجعه کنید.