مزاج مرکب، در پزشکی سنتی عبارت است از برآیند مزاج داروهای تکی ترکیب شده در یک داروی مرکب، اعم از معجون، گوارشی، ایارج، و . . . .
برای بدست آوردن مزاج داروی مرکبی از، زنجبیل که در دویم گرم و خشک است و کندر که در سیم گرم و خشک است و بنفشه که در دویم سرد و تر است، بدین گونه عمل می کنیم:
... [مشاهده متن کامل]
درجه گرمی و خشکی یک قدر شربت زنجبیل در محاسبات مرکب سه محسوب می شود ( ۱ قدر شربت + ۲ درجه گرمی و خشکی آن = ۳ ) چون اندازه آن دو قدر شربت است پس مجموع آن ۶ می شود. درجه گرمی و خشکی یک قدر شربت کندر هم چهار محسوب می گردد ( ۱ قدر شربت + ۳ درجه گرمی و خشکی آن = ۴ ) چون قدر شربت آن ۱ است، همان چهار می شود. درجه گرمی و خشکی یک قدر شربت بنفشه هم ۱ محسوب می گردد ( ۱ قدر شربت + ۰ درجه گرمی و خشکی آن = ۱ ) چون قدر شربت بنفشه یک است پس ضریبی ندارد و همان یک محاسبه خواهد شد. در نتیجه درجه گرمی و خشکی این مرکب با توجه به اعداد مذکور 6 + 4 + 1 = ۱۱ است. درجات سردی و تری هم به همین قیاس. پس درجه تری این مرکب ۶ می شود. چون عدد شش را از یازده ( اقل از اکثر ) کسر کنیم، پنج باقی خواهد ماند. در پایان برای بدست آوردن درجه گرمی و خشکی مرکب فوق عدد حاصل را بر تعداد شربت ها مرکب تقسیم می کنیم. یعنی پنج را تقسیم بر چهار می کنیم و حاصل قسمت آن یک و بیست و پنج صدم است که درجه گرمی و خشکی مرکب مذکور است.
برای بدست آوردن مزاج داروی مرکبی از، زنجبیل که در دویم گرم و خشک است و کندر که در سیم گرم و خشک است و بنفشه که در دویم سرد و تر است، بدین گونه عمل می کنیم:
... [مشاهده متن کامل]
درجه گرمی و خشکی یک قدر شربت زنجبیل در محاسبات مرکب سه محسوب می شود ( ۱ قدر شربت + ۲ درجه گرمی و خشکی آن = ۳ ) چون اندازه آن دو قدر شربت است پس مجموع آن ۶ می شود. درجه گرمی و خشکی یک قدر شربت کندر هم چهار محسوب می گردد ( ۱ قدر شربت + ۳ درجه گرمی و خشکی آن = ۴ ) چون قدر شربت آن ۱ است، همان چهار می شود. درجه گرمی و خشکی یک قدر شربت بنفشه هم ۱ محسوب می گردد ( ۱ قدر شربت + ۰ درجه گرمی و خشکی آن = ۱ ) چون قدر شربت بنفشه یک است پس ضریبی ندارد و همان یک محاسبه خواهد شد. در نتیجه درجه گرمی و خشکی این مرکب با توجه به اعداد مذکور 6 + 4 + 1 = ۱۱ است. درجات سردی و تری هم به همین قیاس. پس درجه تری این مرکب ۶ می شود. چون عدد شش را از یازده ( اقل از اکثر ) کسر کنیم، پنج باقی خواهد ماند. در پایان برای بدست آوردن درجه گرمی و خشکی مرکب فوق عدد حاصل را بر تعداد شربت ها مرکب تقسیم می کنیم. یعنی پنج را تقسیم بر چهار می کنیم و حاصل قسمت آن یک و بیست و پنج صدم است که درجه گرمی و خشکی مرکب مذکور است.
