مرسوم

◄ نشان یا بقیه ٔ آن . ( منتهی الارب ) ( ناظم الاطباء ) ( آنندراج ) ( کشاف زمخشری ) . نشان . ( مهذب الاسماء ) ( غیاث اللغات ) ( از فرهنگ سروری ) . نشان و اثر. ( فرهنگ رشیدی ) . ج ، رُسوم ، رُسم . ( مهذب الاسماء ) . نشانه . ( از کشاف اصطلاحات الفنون ) . آنچه از آثار خانه در زمین بماند. ( از اقرب الموارد ) :
دگر هر کجا رسم آتشکده ست
که بی هیر بد جای ویران شده ست .
فردوسی .
آنجا که بود مستی ایام گذشته
آنجاست همه رسم و طلول و دمن من .
منوچهری .
تا بر آن آثارشعر خویشتن گریند باز
نی بر آثار و دیار و رسم و اطلال و دمن .
منوچهری .
ایا رسم و اطلال معشوق وافی
شدی زیر سنگ زمانه سحیقا.
منوچهری .
امروءالقیس و لبید و اخطل و اعشی و قیس
بر طللها نوحه کردندی و بر رسم بلی .
منوچهری .
♦ رسم ِ دار؛ نشانه ٔ خانه ای که با زمین هموار شده باشد ج ، رسوم . ( یادداشت مؤلف ) .
◄ نشان ناپیدا. ج ، اَرْسُم ، رُسوم .
◄ چیزی که بدان دینار را جلا دهند. ( آنندراج ) ( ناظم الاطباء ) ( از منتهی الارب ) .
◄ نوشته .
◄ چوب گنده ای که بدان انبار را مهر کنند. تمغا. ( ناظم الاطباء ) . دَج ( در تداول قزوین و آذربایجان ) . تمغا، و آن چوبیست گنده که بدان انبارها را مهر کنند. ( ناظم الاطباء ) ( منتهی الارب ) . جوالیقی در شرح کلمه ٔ �روسم � گوید: فارسی و معرب است و. . . و آن رسم است که بدان مهر کرده میشود. ( از المعرب جوالیقی ص ١٦٠ ) .
◄ داغ و نشان . ( ناظم الاطباء ) ( از برهان ) ( لغت محلی شوشتر، نسخه ٔ خطی کتابخانه ٔ مؤلف ) .
◄ به آنچه در مقابل حقیقت قرار دارد اطلاق شود. شاعری گفته است : �اری ودکم رسماً و ودی حقیقة�، و آن مولد است . ( از اقرب الموارد ) .
رسم . [ رَ ] ( ع مص ) محو کردن باران خانه ها را و باقی گذاشتن نشان آنها را چسبیده بر زمین : رسم الغیث الدیار رسماً. ( منتهی الارب ) ( ناظم الاطباء ) ( از اقرب الموارد ) .
◄ نشان کردن بنا را. ( ناظم الاطباء ) .
◄ نوشتن . ( ناظم الاطباء ) ( آنندراج ) ( غیاث اللغات ) ( از اقرب الموارد ) . نبشتن کتب و خط. ( منتهی الارب ) ( از نشوءاللغة ص ٥ ) ( از اقرب الموارد ) .
◄ کار فرمودن کسی را. ( ناظم الاطباء ) ( منتهی الارب ) . امر کردن کسی را به انجام دادن چیزی . ( از اقرب الموارد ) .
◄ غایب شدن در زمین . ( ناظم الاطباء ) ( آنندراج ) ( منتهی الارب ) ( از اقرب الموارد ) .
◄ مهر کردن خرمن . ( تاج المصادر بیهقی ) ( دهار ) . دج کردن ( درتداول قزوین ) . مهر نهادن . ( دهار ) . مهر کردن . ( مصادر اللغه ٔ زوزنی ) .
◄ نهادی نهادن . ( تاج المصادر بیهقی ) ( دهار ) .
◄ نهادی نهادن ، یعنی بنشانی و قانون . ( یادداشت مؤلف ) .
◄ نشان سرای با زمین هموار شدن . ( منتهی الارب ) ( از اقرب الموارد ) . ناپیدا شدن نشان . ( تاج المصادر بیهقی ) .
◄ اثر گذاشتن . ( از نشوءاللغة ص ٥ ) . اثر گذاشتن ناقه در زمین . ( از اقرب الموارد ) .
◄ رسم ِ اسقف به کسی ؛ دادن درجه ای از درجات کلیسابر وی ، و اسم آن رِسالَة است . ( از اقرب الموارد ) .
رسم . [ رَ ] ( ع اِ ) طریق و آیین . ( ناظم الاطباء ) ( منتهی الارب ) . آیین و روش و منوال و طرز و شیوه و قاعده و قانون و طریق و وضع. ( ناظم الاطباء ) . آیین و روش . ج ، رسوم ، مَراسِم . ( آنندراج ) . قاعده و قانون و این لفظ عربیست . ( از غیاث اللغات از سراج اللغات ) . نهاد. ( فرهنگ سروری ) . قاعده و آداب . ( از لغات ولف ) . سنت . مقررات . ( یادداشت مؤلف ) . بمعنی قاعده و قانون و طرز و اسلوب ، و خود عربیست که در فارسی نیز بهمین معنی بکار رود. ( از شعوری ج ٢ ص ١٠ ) . آیین و قاعده . ( فرهنگ سروری ) ( فرهنگ رشیدی ) . آیین و روش . قاعده . قانون . ( از فرهنگ فارسی معین ) ( از فرهنگ نظام ) . آیین . ( غیاث اللغات از منتخب اللغات و برهان ) . بمعنی آیین و روش بفارسی با لفظ گرفتن و آوردن و داشتن و نهادن و بر جای داشتن و پخته کردن و بردن و دیدن و انداختن و برافکندن و برداشتن و زدودن و شکستن و برخاستن و برافتادن مستعمل . ( آنندراج ) . شیوه و عادت متعارف . ( از برهان ) ( از لغت محلی شوشتر ) :
چنین است رسم سپنجی سرای
نخواهد که مانی بدو در بجای .
فردوسی .
چنین است رسم سرای جهان
همی راز خویش ازتو دارد نهان .
فردوسی .
چنین است رسم سرای فریب
گهی بر فراز و گهی بر نشیب .
فردوسی .
چنین است رسم سرای سپنج
گهی ناز ونوش و گهی درد و رنج .
فردوسی .
زبهر رسم همی نیزه را سنان سازد
وگرنه نیزه ٔ او را به کار نیست سنان .
فرخی .
آیین جهان رسم جهاندار فریدون
بر شاه جهاندار فری باد و همایون .
عنصری .
رسم بهمن گیر و از نو تازه کن بهمنجنه
ای درخت ملک بارت عز و بیداری تنه .
منوچهری .
و هرچند سلطان در این باب فرمانی نداده است از شرط و رسم در نتوان گذشت . ( تاریخ بیهقی ) . چند کار سلطان مسعود برگذارد همه بانام آنها را نیز بباید نبشت که شرط و رسم تاریخ این است . ( تاریخ بیهقی چ ادیب ص ٣٤٤ ) . چه چاره داشتم که دوستی همگان به جای نیاوردمی که این از رسم تاریخ دور نیست . ( تاریخ بیهقی چ ادیب ص ٢٥٥ ) .
چون بدین اندر محمد را بباشی دوستدار
رسمها بوجهل وار اندر جهالت چیست پس .
ناصرخسرو.
ز حجت پند بشنو کآگهست او
ز رسم چرخ دوار ستمکار.
ناصرخسرو.
این بود همیشه رسم گیتی
شادیش غم است و شکّرش سم .
ناصرخسرو.
چون این رسمها را ببینی بدان
که این بیشتر بهر روی و ریاست .
ناصرخسرو.
و آن دختر را برسم غلامان کلاه برنهادند و برفتند. ( اسکندرنامه ) .
به رسم رفته چو رامشگران و خوش دستان
یکی بساخت کمانگه یکی نواخت رباب .
مسعودسعد.
هرگاه این رسم مستمر گشت ، همگان در سر این غفلت شوند. ( کلیله و دمنه ) .
پس به نیکان کجا بد اندیشم
رسم و سنت چگونه گردانم .
خاقانی .
هست طریق غریب نظم من از رسم وسان
هست شعار بدیع شعر من از پود و تار.
خاقانی .
مهر بریدن ز دوست مذهب ما نیست
لیک چنین هم طریق و رسم ترا بود.
خاقانی .
و نظام مملکت و رونق دولت بقرار معهود و رسم مألوف بازگشت و بر قواعد سداد و اساس احکام استقرار و استمرار یافت . ( سندبادنامه ص ١٠ ) .
در توحید زن کآوازه داری
چرا رسم مغان را تازه داری .
نظامی .
رسم ستم نیست جهان یافتن
ملک به انصاف توان یافتن .
نظامی .
رسم ضعیفان به تو نازش بود
رسم تو باید که نوازش بود.
نظامی .
حالی از آن خطه قلم برگرفت
رسم بدو راه ستم برگرفت .
نظامی .
مرغ خانه اشتری را بی خرد
رسم مهمانش به خانه می برد.
مولوی .
خوشدلی در کوی عالم روی نیست
زآنکه رسم خوشدلی یک موی نیست .
عطار.
عجب مدار که رسمی است در زمانه قدیم
که سایلان نتوانند سایلان را دید.
اثیر اومانی .
شنیدم که شاپور دم درکشید
چو خسرو به رسمش قلم درکشید.
( بوستان ) .
قصه ٔ لیلی مخوان و غصه ٔ مجنون
عشق تو منسوخ کرد رسم اوایل .
سعدی .
روز وصلم هست کوتاه و شب هجرم دراز
کز دم سردم جهان رسم زمستان یافته ست .
امیرخسرو دهلوی .
وگر رسم فنا خواهی که از عالم براندازی
بیفشان تا فروریزد هزاران جان ز هر مویت .
حافظ.
بر من جفا ز بخت من آمد وگرنه یار
حاشا که رسم جور و طریق ستم نداشت .
حافظ ( از ارمغان آصفی ) .
وآنکه گیسوی ترا رسم تطاول آموخت
هم تواند کرمش داد من مسکین داد.
حافظ.
پرسیدن یاران کهن رسم قدیم است
چونست که این رسم به عهد تو برافتاد.
کمال خجندی .
ای قاعده ٔمهر و وفا کرده فراموش
این رسم چه رسم است و چه آیین که تو داری .
خواجه آصفی .
بیش ازین رسم میانداری نمی آید ز من
در دکان خودفروشی چند دلالی کنم .
تأثیر اصفهانی .
درآن مکان که تو از راه قدر بنشینی
زمانه رسم گسستن از آن مکان برداشت .
ثنای مشهدی ( از ارمغان آصفی ) .
آمد شرف براه مکان تو جان سپرد
رسم وفا به مردم عالم نمود و رفت .
شرف قزوینی ( از ارمغان آصفی ) .
رسم عاشق نیست با یک دل دو دلبر داشتن
یا ز جانان یا ز جان بایست دل برداشتن .
قاآنی .
♦ اسم و رسم ؛ مراد مشخصات ظاهری و حد رسم منطقی است و اصطلاحاً شهرت و خاندان و شرف و بزرگی و جلال . نام و نشان . آوازه واثر. تشخص و سرشناسی : هفتادواند تن را به بخارا آوردند که اسمی و رسمی و خاندانی داشتند. ( تاریخ بیهقی چ ادیب ص ١٠٢ ) .
♦ با اسم و رسم ؛ مشهور و دارای بزرگی و جلال . مشخص و سرشناس و نامور.
♦ برسم ؛ برطبق قاعده . از روی آیین و شیوه ٔ معمول . رسمی . بر قرار و طریق مقرر : بامدادان در صفه ٔ بزرگ بار داد [ مسعود ] و حاجبان برسم می رفتند پیش . ( تاریخ بیهقی چ ادیب ص ١٣٨ ) . بازگشت بدانکه مواضعه نویسد برسم . ( تاریخ بیهقی چ ادیب ص ٢٨١ ) . در تاریخ محابا نیست آنانکه با ما به آمل بودند اگر این فصول بخوانند داد خواهند داد و بگویند که من آنچه نبشتم برسم است . ( تاریخ بیهقی چ ادیب ص ٤٧٠ ) . رسول را به جایگاه نیکو فرودآوردند و پیش تخت بردند سخت برسم پیش آمد. ( تاریخ بیهقی چ ادیب ص ٤٣ ) .
♦ بی اسم و رسم ؛ گمنام .
♦ رسم پرداز ؛ پردازنده به آیین و سنت . مراعات کننده ٔ قواعد ورسوم . آنکه به انجام شیوه و سنت و رسم بپردازد. آنکه رعایت سنت و آیین بکند. که مرسوم و معمول بین مردم را رعایت کند :
به رنگ رسم پردازان تکلف می کنم بیدل
وگرنه معنی الفت عبارت را نمی تابد.
بیدل .
♦ رسم کسی را گرفتن ؛ به سنت وی عمل کردن . طریقه و آیین و شیوه ٔ او را بکار بستن . به رسم و سنت وی رفتن . بر پی او رفتن :
آفتاب دین پیغمبر محمدبِن ْ حسین
آن خداوندی که در دین رسم پیغمبر گرفت .
معزی نیشابوری ( از ارمغان آصفی ) .
۩ مرسوم او را گرفتن . مرسوم او را در قبض و در اختیار گرفتن .
♦ رسم و آیین ؛ شیوه و طریق . طریقه و آیین و سنت :
چه از رسم و آیین نوروز و مهر
زاسبان و از بنده ٔ خوب چهر.
فردوسی .
مر او را به آیین پیشین بخواست
که آن رسم و آیین بد آنگاه راست .
فردوسی .
ای جهان را تازه کرده رسم و آیین پدر
ای برون آورده ماه مملکت را از محاق .
منوچهری .
♦ رسم و راه ؛ آداب و سنن . ( یادداشت مؤلف ) :
چنین داد پاسخ که ای شهریار
همه رسم و راه از در کارزار.
فردوسی .
و رجوع به رسم و ره شود.
♦ رسم و رای ؛ رسم و راه . ( آنندراج از غوامض سخن ) :
همه زنگیان پیش خسرو بپای
فرومانده عاجز در آن رسم و رای .
نظامی ( از آنندراج ) .
♦ رسم و ره ؛ رسم و راه :
داری از رسم و ره و سان ملوک نیکنام
حصه و حظ و نصیب و قسم و بخش و بهر و تیر.
سوزنی .
شکستن سپه و دستگیر کردن خصم
نهاد و رسم و ره و سنت و شعار تو باد.
سوزنی .
و رجوع به رسم و راه شود.
♦ رسم و نهاد ؛ قاعده و قانون . ( یادداشت مؤلف ) :
بگویم ترا من نشان قباد
که او را چگونه ست رسم و نهاد.
فردوسی .
زمانش همینست رسم و نهاد
به یک دست بستد بدیگر بداد.
فردوسی .
♦ راه و رسم ؛ رسم و راه . آداب و سنن . ( یادداشت مؤلف ) . طریقه و شیوه :
که دانید کَاکنون ببندد میان
بجای آورد راه و رسم کیان .
فردوسی .
همه راه و رسم پلنگ آورم
سر سرکشان زیر چنگ آورم .
فردوسی .
که سعدی راه و رسم عشقبازی
چنان داند که در بغداد تازی .
سعدی ( گلستان ) .
به می سجاده رنگین کن گرت پیر مغان گوید
که سالک بی خبر نبود ز راه و رسم منزلها.
حافظ.
♦ با رسم و فر ؛ باقاعده و باشکوه . بآیین و بشکوه :
ای شه و شاهی ز تو با رسم و فر
وی ملک و ملک ز تو بانهاد.
مسعودسعد.
♦ به رسم کاری بودن ؛ برای آن کار معین بودن . ( یادداشت مؤلف ) : از این مطبخ [ اسدآباد ] تا آنجا که وی بودی خوردنیها دست بدست غلامان مطبخ بدادندی از بسیاری بندگان که به رسم این کار بود. ( مجمل التواریخ و القصص ) .
◄ ترتیب وانتظام . دستور. وضع. ( ناظم الاطباء ) . قواعد و مقررات : بنده غریب است میان این قوم و رسم این خدمت نمی شناسد. ( تاریخ بیهقی چ ادیب ص ٣٨٠ ) .
◄ عادت و خوی . ( ناظم الاطباء ) . دأب . ( یادداشت مؤلف ) . عادات . ( لغات ولف ) . معمول و متعارف . ( ناظم الاطباء ) ( یادداشت مؤلف ) . روشی که قانون آن را در روابط افراد معتبر می داند. حقوق عادی . عرف و عادت . ( فرهنگ فارسی معین ) :
به هر سال یک بار کردی چنان
برفتی بدان رسم در سیستان .
فردوسی .
آنچه رسم است که اولیای عهود دهند از غلام و تجمل و آلت و کدخدایی . . . هرچه تمامتر ما را فرمود. ( تاریخ بیهقی چ ادیب ص ٢١٤ ) . گفت صواب باشد که مسعدی را فرموده آید تا نامه ای نویسد هم اکنون به خوارزمشاه چنانکه رسم است که وکیل درنویسد و بازنماید. ( تاریخ بیهقی چ ادیب ص ٣٣١ ) . رسم بود که روز آدینه احمد پگاه تر بازگردد همگان به سلام وی روند. ( تاریخ بیهقی چ ادیب ص ٣٢٧ ) . آنچه می یافتند می ستدند و اندک چیزی به خزانه می رسید که بیشتر می ربودند چنین که رسم است و در چنین حال باشد. ( تاریخ بیهقی چ ادیب ص ٤٥٩ ) . عبدالجبار پسر وزیر آنجا برسولی فرستاده آید با دانشمندی و خدمتکارانی که رسم است . ( تاریخ بیهقی چ ادیب ص ٣٨٣ ) .
عادت و رسم این گروه ظلوم
نیک ماند چو بنگری به ظلیم .
؟ ( از تاریخ بیهقی چ ادیب ص ٣٨٨ ) .
خوی نیکو و داد را بلفنج
کاین دو سیرت ز رسم احرار است .
ناصرخسرو.
گر رسم و خوی دیو گرفتند لاجرم
همواره پیش دیو بداندیش چاکرند.
ناصرخسرو.
مرداسنگ . . . و هنج از هر یکی نیم درمسنگ و نیم مرهم سازند چنانکه رسم است . ( ذخیره ٔ خوارزمشاهی ) . همه را بکوبند و به انگبین بسرشند چنانکه رسم است . ( ذخیره ٔ خوارزمشاهی ) .
رسم ترکانست خون خوردن ز روی دوستی
خون من خورد و ندید از دوستی در روی من .
خاقانی .
خمیده بیدش از سودای خورشید
بلی رسم است چوگان کردن از بید.
خاقانی .
اگر شما را انصاف بودی و ما را قناعت رسم سؤال از جهان برخاستی . ( گلستان ) .
رسم است که مالکان تحریر
آزاد کنند بنده ٔ پیر.
سعدی ( گلستان ) .
دانمت آستین چرا پیش جمال می بری
رسم بود کز آدمی روی نهان کند پری .
سعدی .
نمی دانم به هر جایی که هستی
خلاف رسم و عادت کن که رستی .
شبستری .
بکلی دور شو از رسم و عادت
بگو از جان و دل قوت شهادت .
پوریای ولی ( از ارمغان آصفی ) .
هر دهی رسم و عادتی دارد.
اوحدی .
مکتوب گاهی رسم بود از کلک گوهربار تو
منسوخ کرد آن رسم هم کم لطفی بسیار تو.
فضل اردستانی .
نی اضطراب کرده بدل جای نه سکون
کز زلف بیقرار تو رسم قرار بود.
واله هروی .
♦ بی رسمی ؛ رفتار و عمل خارج از اصول متعارف . حرکت خلاف عرف و قاعده و قانون . ظلم . ( یادداشت مؤلف ) : این زن پیش رسول ملک روم بنالید و گفت مرا شوی بود و از بزرگان مصر بود بمرد و این خانه ٔ مرا بی رسمی کردند و رسول او را گفته بود که تو و خانه ٔ تو از این ملک برهانم . ( ترجمه ٔ تاریخ طبری بلعمی ) .
♦ رسم رفتن ؛ معمول شدن . متداول گشتن : رسم رفته است که چون وزارت به محتشمی دهند آن وزیر مواضعه نویسد. ( تاریخ بیهقی چ ادیب ص ٢٠٧ ) .
◄ رواج .
◄ معامله . ( ناظم الاطباء ) .
◄ خدمتکار نزدیک مانند آبدار و جامه دار. ( ناظم الاطباء ) ( از برهان ) ( از لغت محلی شوشتر ) . خدمتکار نزدیک . ( فرهنگ اوبهی ) .
♦ به رسم بودن ؛ پیشکار بودن . جزو عمال امیر یا بزرگی قرار داشتن . ( فرهنگ فارسی معین ) .
◄ وظیفه و مشاهره . ( ناظم الاطباء ) . وظیفه و مواجب . ( فرهنگ نظام ) . مجازاً، بمعنی راتبه و وظیفه . ( آنندراج ) . مقرری . مستمری . ( یادداشت مؤلف ) . بمجاز، به معنی وظیفه و مشاهره . ( غیاث اللغات از سراج اللغات ) . وظیفه و مواجب که به نوکران دهند، و در این معنی نیز عربیست . ( از فرهنگ رشیدی ) . عوارض . حق العمل . ( فرهنگ فارسی معین ) :
رسم شعرا از تو هزار و دوهزار است
آخر ده هزاری شوی و بیست هزاری .
فرخی .
ناخوانده شعرهای دو جشن از پی دو جشن
کس کرد نزد من که بیا رسمها ببر.
فرخی .
گرانی آمدش از من بدل مگر که چنین
بکاست رسم من و سوی من نکرد نظر.
عنصری .
امیر گفت خلیفه را چه باید فرستاد احمد گفت بیست هزار من نیل رسم رفته است . ( تاریخ بیهقی ) . و نه حد بود آنرا که نوشتکین بازگذاشت و نه اندازه از اصناف نعمت و ولایت مرو که به رسم وی بود سالار غلامان سرایی حاجب بکتغدی را داد. ( تاریخ بیهقی چ ادیب ص ٥٤٣ ) .
رنجها را برسم دربستی
عرصه ها را به وجه بگشادی .
مسعودسعد.
و هر کسی را رسمی و معیشتی فرمودندی و هر سال بدو رساندندی بی تقاضا. ( نوروزنامه ) .
گفتی از رسم سی هزار درم
کم ز سی نیزه گیر نتوان یافت .
نظامی .
از رعیت بجای رسم و خراج
گه کمر خواستی و گاهی تاج .
نظامی .
♦ رسم الاستیفاء؛ مرسوم و مقرری دیوان مستوفیان . مستمری متصدی دفترمحاسبات و امور مالی در قدیم . مؤلف تذکرة الملوک گوید : مستوفی الممالک بشرح جزو رسم الاستیفاء و غیره داشته : رسم الاستیفاء. از محال سیصدودو تومان ونه هزاروپنجاه وهشت دینار بابت . . . ( تذکرة الملوک چ دبیرسیاقی ص ٥٩ ) .
♦ رسم الحساب ؛ مرسوم دیوان شمار وحساب و محاسبات . مقرری محاسبه . وظیفه ٔ مرسوم حسابداری . مؤلف تذکرة الملوک در شرح رسم استیفاء مستوفی الممالک گوید : رسم الحساب از محاسبات از قرارتومانی سی دینار. . . ( ص ٥٩ ) .
♦ رسم الوزارة ؛ مقرری و مرسوم شغل وزارت . مؤلف تذکرةالملوک گوید : وزیر دیوان اعلی که مواجبی ندارد و بشرح جزورسم الوزارة و غیره و انعام و رسومات در وجه . . . او مقرر است . رسم الوزارة و غیره که از محال معین بوده . . . ( ص ٥٢ ) .
◄ نبشته . ( ناظم الاطباء ) .
◄ فرمان . ( دهار ) .
◄ خطوط نقاشی و کشیدن آنها. ( فرهنگ نظام ) .
◄ شکل . پیکر. صورت . ( یادداشت مؤلف ) .
◄ بازیی است که کودکان مکتبی در کشتها و باغ روی شوخی و ذهن آزمایی کنند بدان سان که همگی گرد هم نشینند و یکی از اول گیرد و از هر یک بپرسد که چه خورده ای او می باید چیزی بگوید که یا در آن حروف رسم ، یعنی �ر، س ، م � نباشد مانند پلو و نان و غیره و یا همه ٔ حرف آنرا داشته باشد مانند �سر ماهی � و امثال آن ، اگر درست گفت ازاو بگذرد و اگر غلط گفت همه ٔ حضار بر او گویند: گه خورده ای ، و همچنین بدور گردد. ( لغت محلی شوشتر ) .
◄ ( اصطلاح صوفیه ) صفت است که در ابد جریان می یابد بوسیله ٔ آنچه در ازل جاری شده است یا در علم خدای تعالی گذشته است . ( از تعریفات جرجانی ) . در اصطلاحات صوفیه عادت را گویند رسم و هرچه بی نیت بود آن رسم وعادت باشد و بعضی گویند رسم عبارت از خلق و صفات آنهاست که ماسوی اﷲ باشد و بالجمله ظواهر خلق و ظواهر شریعت را رسم گویند. ( از مصطلحات عرفانی تألیف سجادی ) . نزد صوفیه رسم مرادف عادت می باشد. . . رسم عادت را گویند عادتی که بی نیت بود. پس مرد باید که اول نیت خود را از شائبه ٔ نفسانی و داعیه ٔ شیطانی خالص گرداندو این به قوت علم می شود. مصراع : هرکه را علم نیست نیت نیست . و یا رسم عبارت از خلق و صفات اوست ، چه رسوم آثار و نشانه هاست و هرچه جز خدای باشد نشانه های الهی است که ناشی از افعال اوست . ( از کشاف اصطلاحات الفنون ) . و رجوع به کتاب اخیر ذیل ص ١٩٦ و مآخذ مندرج آن شود.
◄ ( اصطلاح منطق ) تعریف شی ٔ به عرضیات مانند تعریف انسان به ماشی و ضاحک ، به خلاف حد که تعریف شی ٔ به ذاتیات باشد چون تعریف انسان به حیوان ناطق . ( ناظم الاطباء ) ( از غیاث اللغات ) . در عرف منطقیان عبارت از ممیز عرضی است . . . و یا مجموع چند عرضی است که فی الجمله موجب امتیاز معرف از ماعدا باشد. ( از فرهنگ لغات و اصطلاحات فلسفی تألیف سجادی ) . در عرف علمای منطق قسمی از معرف در مقابل حد باشد و آن بر دوگونه است : رسم تام . . . و رسم ناقص . . . و در نزد علمای اصول رسم اخص از حد می باشد زیرا قسمتی از حد باشد. ( از کشاف اصطلاحات الفنون ) . آنچه از عرضیات تنها بود یا آمیخته با ذاتیات آنرا رسم خوانند پس اگر افادت تمیز کلی کند تام بود والاّ ناقص . ( اساس الاقتباس چ مدرس رضوی ص ٣٤١ ) :
اسم تو ز حد و رسم بیزار
ذات تو ز نوع و جسم برتر.
ناصرخسرو.