مردمان ناخ

ناخ ها گروهی قومی اند که در گذشته تاریخی خویش و امروزه به یکی از زبان های ناخ سخن می رانند و همسانی فرهنگی دارند. امروزه این مردمان در بخش شرقی قفقاز شمالی می زیند، ولی چنین می نماید که در گذشته قفقاز جنوبی نیز ناخ نشین بوده باشد. امروزه تنها شاخهً زنده از زبان های ناخ، زبان های وایناخ می باشند که گویشورانش دربرگیرنده چچن ها، اینگوش ها و مردمان کیست می باشند. تنها مردمان ناخ بازمانده که زیرشاخه ای از وایناخ ها نیستند مردمان باتس هستند. اینان در شمال خاوری گرجستان می زیند، ولی در میان مردمان محلی بسیار مستحیل شده و زبانشان نیز در خطر انقراض است.
از لحاظ تاریخی به نظر می رسد که ناخ ها نخست در هلال بارور می زیسته اند، سپس میان سال های ۱۰ تا ۸هزار پیش از میلاد به سرازیری های قفقاز آمده و در این سامان به کشاورزی پرداخته باشند. در درازای تاریخ سرزمین ناخ ها زیر فرمان هون ها، خزرها، ایرانیان، اعراب و مغول ها درآمده است. پس از حمله مغول بود که اسلام در میان ناخ ها رواج یافت و از خط عربی برای نگارش بهره گرفته شد. تا پیش از آن مسیحیت کم و بیش در میان این مردمان شایع بود. میان سده های سیزده و چهارده میلادی حرکاتی برای استقلال میان این مردمان رخ داد.