مرجئه

جهم بن صفوان یکی از پیشوایان آنها بود که واجبات عملی اسلام را انکار کرد. فرقهٔ مرجئه پس از قتل امام علی و روی کار آمدن خلافت بنی امیه اعلام موجودیت کرد که از نظر ایدئولوژیک در نقطهٔ مقابل خوارج قرار داشت . یعنی معتقد بودند که چون از عقیدهٔ باطنی افراد خبر نمی توان داشت، می باید هرکسی را که مدعی مسلمانیست واقعا مسلمان دانست و داوری دربارهٔ او را به خدا محول کرد. عقیدهٔ مرجئه دربارهٔ جانشین پیامبر این بود که هرکس که بدین مقام منصف شده باشد، ولو از شرایط لازم برخوردار نباشد، واجب الاطاعه است و عصمت شرط خلافت نیست. این برداشت ها کاملا به نفع معاویه و خلفای اموی تمام می شد، زیرا چنین معنی می داد که خلافت آنها، خوب یا بد، امریست که به خواست خدا صورت گرفته است و باید به هر حال مورد تأیید مسلمانان باشد. دیدگاه کلامی مرجئه دربارهٔ مرتکب گناه کبیره و همچنین کافی دانستن ایمان قلبی برای نجات انسان از سوی آنان، باعث به وجود آمدن نوعی دیدگاه تسامحی در آنان گردیده بود که می توانستند گروه های مختلف کلامی و سیاسی، از جمله دولت اموی را تحمل نمایند و با آنان کنار آیند. البته در مورد چگونگی ارتباط یا پیوند مرجئه با امویان مباحث مختلفی مطرح شده است.
برخی بر این باورند که اینان به علت داشتن عقاید تسامح جویانه، زمینهٔ تداوم و گسترش دولت اموی را فراهم آورده اند و امویان نیز به سبب بهره ای که از انتشار این گونه اندیشه ها می بردند، از آنان حمایت می نمودند. البته دیدگاهی دیگر، این پیوند را چندان موردتأیید قرار نمی دهد و دستکم در مواردی ستیز مرجئه را با امویان آشکار می سازد. این فرقه نیز، به رسم همه فرقه های دیگر اسلام به فرقه های چهارگانه مرجئه خوارج، مرجئهٔ قدریه، مرجئهٔ جبریه و مرجئهٔ خالص تقسیم شد.