مراه البلدان

[ویکی نور] مرآه البلدان. مرآة البلدان کتابی است به زبان فارسی، نگاشته محمدحسن خان اعتمادالسلطنه ملقب به صنیع الدوله، از رجال علمی - سیاسی عهد ناصری که به شرح شهرها و قری و قصبات ایران زمین؛ یعنی ایران بزرگ که گستره آن از رود سیحون تا ماوراء فرات و از دربند باب الابواب در شمال دریای خزر تا جزایر و سواحل خلیج فارس را در برمی گیرد، می پردازد. به جز مباحث جغرافیایی، اعتمادالسلطنه گاه در این کتاب به درج پاره ای وقایع تاریخی معاصر نیز پرداخته است.
اعتمادالسلطنه در بیان انگیزه خود از نگارش این کتاب می نویسد:
فی الواقع مقصود کلی، نوشتن جغرافیای حالیه نبود؛ زیرا که برای اقدام این عمل، اسباب و تدارک ضرور و لازم و مدت متمادی طول می کشید؛ بلکه مراد اصلی از تالیف این کتاب، نوشتن تاریخ شهرها و حوادث عظیمه که در ازمنه قدیم روی داد و...
برخی در بیان اهمیت این کتاب از آن به عنوان آیینه شهرها نام برده و آن را یکی از سودمندترین کتاب هایی که در عصر ناصری به زبان فارسی نگاشته شده است و نخستین کوشش به شیوه نوین در تدوین یک جغرافیای تاریخی در ایران به شمار آورده اند.
اطلاعات موجود در این کتاب متعاقب بخشنامه ای فراهم آمد که دولت خطاب به حاکمان و فرمانروایان ایالات و ولایات ایران صادر کرد و براساس آن دانشمندان و محققان هر دیار موظف به گردآوری اطلاعاتی درباره محل اقامت خود شدند. آنان گذشته از تدوین مطالب مندرج در منابع کهن به تحقیقات میدانی در هر محل دست زدند. از مجموع این گزارش ها 10 مجلد نسخه عظیم خطی فراهم آمد که هر بخش به خط گردآورنده بود. این دفاتر در مجلدات بزرگی جای گرفت که اکنون برجای مانده است. بنیاد تألیف مرآة البلدان براساس همین یادداشت ها و اسناد بود و اعتمادالسلطنه نیت آن داشت که یک دوره فرهنگ جغرافیایی برای ایران فراهم آورد.