مخزن الاسرار

مَخزَن الاَسرار نخستین مثنوی نظامی گنجوی، شاعر ایرانی است.
از آنجا که در خود کتاب اشارهٔ مستقیم یا غیرمستقیمی به تاریخ سرایش یا تاریخ تقدیم اثر به والی شروان و آران نشده است، و همچنین در آثار معتبر دیگر نیز تاریخ دقیق خلق این اثر ذکر نشده، نمی توان بیقین تاریخ آن را تعیین کرد؛ ولی با توجه به اینکه نظامی تاریخ های بسیار دقیق دیگری از آثار، سن فرزند و ماده تاریخ های دیگر در آثار دیگرش می دهد، و همچنین با بررسی تاریخ آذربایجان و آران، و مطالعات تطبیقی می توان به یقین گفت که خلق این اثر بین سالهای ۵۶۱ و ۵۶۹ قمری می باشد ( و به احتمال زیاد نزدیک به ۵۶۹ برابر با ۱۱۷۳ میلادی است ) .
نظامی این کتاب را به «ملک فخرالدین بهرامشاه بن داوود» والی آذربایجان تقدیم کرد.
این کتاب دربرگیرندهٔ خواندن مردم به خودشناسی، خداشناسی و گزینش ویژگی های پسندیدهٔ اخلاقی است. در بحر سریع مسدس ( مفتعلن مفتعلن فاعلن ) سروده شده و با این بیت آغاز می شود:
بسم الله الرحمن الرحیم/ هست کلید در گنج حکیم[ ۱]
مخزن الاسرار توسط عبدالسلام مدرسی ( خانی ) با همان نام اصلی کتاب به شیوهٔ شعر و با حفظ وزن به زبان کردی و گویش سورانی ترجمه شده است. این ترجمه در سال ۱۳۹۵ در ارومیه از طرف مؤسسه انتشاراتی حسینی اصل در هزار نسخه به چاپ رسیده است. [ ۲]

مَخْزَن الْاَسْرار
سرودۀ نظامی گنجوی، منظومه ای به فارسی در اخلاق و حکمت. این منظومه که در حدود ۵۶۱ق سروده شده نخستین مثنوی از خمسۀ نظامی است و به فخرالدین بهرام شاه ارزنجانی تقدیم شده است. این مثنوی بر وزن مفتعلن مفتعلن فاعلن و در ۲۲۸۸ بیت و در بیست مقاله، با مضامین اخلاقی و حکمی و عرفانی است و در پایان هر مقاله حکایتی آمده است. برخی عناوین بیست گانۀ آن چنین است: آفرینش انسان، حوادث عالم، فضیلت آدمی، نکوهش دنیا، وصف پیری. نظامی در نظم این اثر، که در سبکی پیچیده تر از دیگر مثنوی های اوست، به حدیقةالحقیقۀ سنایی نظر داشته است. این مثنوی بارها به چاپ رسیده است (تهران، ۱۳۱۳ش).