مختصر التبیین لهجاء التنزیل

[ویکی نور] مختصر التبیین لهجاء التنزیل تألیف سلیمان بن نجاح ابوداود
در لغت عرب واژگان زیادی وجود دارد که بر رسم الخطّ مصحف شریف دلالت دارد.واژگانی چون:کتاب، هجاء، خط، رسم و...رسم الخط یا رسم المصحف یکی از مهمترین شاخه های علوم قرآنی و یکی از مدوّن ترین فنون آن است.
این علم به بیان ویژگی های رسم الخط عثمانی و مشکلات این رسم الخط می پردازد.آنچه امروزه رسم الخط قرآنی نامیده می شود طی قرون متمادی تطورات و تحولات بسیاری به خود دیده است.
«مختصر التبیین لهجاء التنزیل»اثر «ابوداود سلیمان بن نجاح» متوفای 496 هجری در همین موضوع نگاشته شده است.وی در سال 413 هجری قمری در بلنسیة دیده به جهان گشود و در 496 هجری دیده از جهان فروبست.او از محضر مشایخی چون احمد بن الحسن بن عثمان الغسانی، احمد بن عمر بن أنس بن دلهاث بن انس...بن قطبة الغدری معروف به ابن دلائلی،جعفر بن سعید بن محمد بن حلبس المقرئی و غیره بهره برد و شاگردانی چون آدم بن الخیر السرقطی، ابوالحجاج الخولافی، ابوالحسن معروف به نقدوی، ابراهیم بن عتیق بن ابی العشیر، احمد بن محمد الغافقی و غیره را تربیت نمود.
از جمله آثار وی می توان به کتاب اصول الضبط، کتاب ایجاب الصلاة علی النبی(ص)، البیان الجامع لعلوم القرآن، کتاب التبیین لهجاء التنزیل و...اشاره نمود.

[ویکی فقه] مختصر التبیین لهجاء التنزیل (کتاب). «مختصر التبیین لهجاء التنزیل» اثر «ابو داود سلیمان بن نجاح» متوفای ۴۹۶ هجری می باشد.
در لغت عرب واژگان زیادی وجود دارد که بر رسم الخط مصحف شریف دلالت دارد. واژگانی چون: کتاب، هجاء، خط، رسم و... رسم الخط یا رسم المصحف یکی از مهمترین شاخه های علوم قرآنی و یکی از مدون ترین فنون آن است. این علم به بیان ویژگی های رسم الخط عثمانی و مشکلات این رسم الخط می پردازد. آنچه امروزه رسم الخط قرآنی نامیده می شود طی قرون متمادی تطورات و تحولات بسیاری به خود دیده است. «مختصر التبیین لهجاء التنزیل» اثر «ابو داود سلیمان بن نجاح» متوفای ۴۹۶ هجری در همین موضوع نگاشته شده است. وی در سال ۴۱۳ هجری قمری در بلنسیة دیده به جهان گشود و در ۴۹۶ هجری دیده از جهان فروبست. او از محضر مشایخی چون احمد بن الحسن بن عثمان الغسانی، احمد بن عمر بن انس بن دلهاث بن انس ... بن قطبة الغدری معروف به ابن دلائلی، جعفر بن سعید بن محمد بن حلبس المقرئی و غیره بهره برد و شاگردانی چون آدم بن الخیر السرقطی، ابو الحجاج الخولافی، ابو الحسن معروف به نقدوی، ابراهیم بن عتیق بن ابی العشیر، احمد بن محمد الغافقی و غیره را تربیت نمود. از جمله آثار وی می توان به: کتاب اصول الضبط، کتاب ایجاب الصلاة علی النبی صلی الله علیه و آله وسلّم ، البیان الجامع لعلوم القرآن، کتاب التبیین لهجاء التنزیل و... اشاره نمود. وی در «مختصر التبیین لهجاء التنزیل» هجاء و رسم الخط تمام قرائات را با تمرکز بر قرائت نافع جمع آوری نموده و بدین گونه تمام قرائتهای موجود در شهرهای مختلف را گرد آورده است. نام اولیه این اثر «التبیین لهجاء مصحف امیرالمؤمنین عثمان بن عفان» بوده ولی به جهت ضخامت و تفصیل مطالب در آن باعث شد عده ای از طلاب از مؤلف درخواست کنند تا مختصری از مطالب آن کتاب را در اختیار ایشان قرار دهد. از این رو مؤلف در پاسخ به تقاضای ایشان اثر را حاضر را تهیه و نام آنرا «مختصر التبیین لهجاء التنزیل» نهاد. مؤلف در این کتاب به بیان زیادی برخی حروف در بعضی از مصاحف و نیز نقصان آن حروف از برخی مصاحف دیگر می پردازد. همچنین به بیان سور مکی و مدنی قرآن کریم و حصر سور مدنی در ۲۱ سوره و مکی در ۷۴ سوره و موارد اختلافی در ۱۹ سوره پرداخته و هجاء واژگان قرآنی را به ترتیب موجود در مصحف، از اول سوره فاتحه تا آخر سوره ناس، یادآور می شود. مؤلف هریک از سوره های را پنج آیه، پنج آیه تقسیم می کند و تمام هجاءهای موجود در آن را بصورت کامل و دقیق ذکر و توصیف می کند.
ویژگی ها
۱- در این کتاب روایات و اقوالی از دانشمندان متقدم که مؤلفات ایشان به دست ما نرسیده است، نقل شده مثل روایات نافع بن ابی نعیم مدنی، ا بو عبید قاسم بن سلام، حکم بن عمران ناقط اندلسی، عطاء بن زید خراسانی و دیگر ائمه قرائات و هجاء مصاحف. بدین ترتیب کتاب مختصر التبیین بعضی از این دست روایات را در خود جای داده و حفظ نموده و به ما انتقال داده است لذا گنجینه ای ارزشمند در موضوع خود به شمار می رود.۲- این کتاب جامع ترین و مفصل ترین اثری است که در زمینه رسم الخط مصحف شریف نگاشته شده است.۳- علاوه بر بیان مطالبی در باب هجاء مصاحف به بیان سور مکی و مدنی و شماره آیات و قرائات، اجزاء و احزاب و هرآنچه نساخ مصاحف بدان نیاز دارند پرداخته است.۴- روش منحصربه فرد مؤلف در توصیف هجاء مصاحف که طبق ترتیب سور قرآنی صورت گرفته کمک شایانی در دستیابی به واژه مورد نظر می نماید.۵- مؤلف قرائت را به مصاحف ارتباط می دهد و حال آنکه تمام کتابهایی که در موضوع رسم الخط نگاشته شده اند از این خصوصیت بی بهره اند.
ساختار کتاب
این کتاب با تحقیق و پژوهش دکتر احمد بن احمد بن معمر شرشال در پنج جلد تنظیم شده است. محتوای مجلدات ۵ گانه به قرار ذیل می باشد:
← جلد اول
...