مُختصّات اِستِوایی، دستگاه (equatorial coordinate system)
دستگاه مختصات نجومی استوایی وابسته و یا دستگاه میل و زاویه ساعتی
(یا: دستگاه مختصات معدّل النهاری) رایج ترین دستگاه مختصات نجومی، برای نشان دادن مکان ستاره ها یا سایر اجرام سماوی روی کرۀ سماوی. کرۀ سماوی کره ای فرضی است که ناظر در مرکز آن قرار دارد. این کره مُعَرِف کل آسمان است و فرض می شود همۀ اجرامِ سماوی، غیر از کرۀ زمین، روی سطح داخلی این کره قرار دارند. اگر محور زمین را امتداد دهیم، نقاط تقاطع آن با کرۀ سماوی قطب های سماوی نامیده می شوند. قطب شمال سماوی درست روی قطب شمال زمین، و قطب جنوب سماوی درست روی قطب جنوب زمین است. دایرۀ عظیمۀ روی کرۀ سماوی، در نیمۀ فاصلۀ بین قطب های سماوی، را استوای سماوی می نامند و می توان آن را تصویر استوای زمین روی کرۀ سماوی دانست. استوای سماوی کرۀ سماوی را به آسمان های شمالی و جنوبی تقسیم می کند. یکی از نقاط مرجع مهم روی استوای سماوی نقطۀ اعتدال بهاری است. خورشید در ماه مارس، برابر فروردین، استوای شمالی را در این نقطه قطع می کند. برای تعیین مکان یک ستاره، اخترشناس دایرۀ عظیمۀ فرضی را در نظر می گیرد که از قطب های سماوی و ستارۀ مورد نظر می گذرد. این دایره را دایرۀ ساعتی یا دایرۀ نصف النهاری آن ستاره می نامند که نظیر نصف النهار طول روی زمین است. سپس، اخترشناس زاویۀ بین استوای سماوی و مکان ستاره را روی دایرۀ ساعتی اندازه می گیرد. این زاویه را میل ستاره می نامند و آن را برحسب درجه، دقیقه، و ثانیه نسبت به شمال یا جنوب استوای سماوی اندازه می گیرند که نظیر عرض جغرافیایی روی زمین است. بُعد و میل، با یکدیگر، موقعیت ستاره را روی کرۀ سماوی مشخص می کنند. بُعد و میل بسیاری از ستارگان به صورت جدول های مرجع برای اخترشناسان و ناوبران منتشر می شود. از آن جا که مکان ستاره ها در معرض تغییرات جزئی است، در فواصل منظم باید در این جدول ها تجدیدنظر کرد. نقطۀ مرجع سودمند دیگر نقطۀ سیگما است؛ نقطه ای که نصف النهار سماوی ناظر استوای سماوی را قطع می کند. بُعد این نقطه برابر زمان نجومی محلی ناظر است. فاصلۀ زاویه ای از نقطۀ سیگما تا دایرۀ ساعتی ستاره را زاویۀ ساعتی می نامند. این زاویه برابر است با بُعد ستاره منهای زمان نجومی محلی. از آن جا که نقطۀ اعتدال بهاری، به ویژه در فصل بهار، همواره در آسمان شب مشهود نیست، اما نقطۀ سیگما همیشه دیده می شود، عملاً از زاویۀ ساعتی برای تعیین مکان اجسام در آسمان استفاده می کنند.
دستگاه مختصات نجومی استوایی وابسته و یا دستگاه میل و زاویه ساعتی
(یا: دستگاه مختصات معدّل النهاری) رایج ترین دستگاه مختصات نجومی، برای نشان دادن مکان ستاره ها یا سایر اجرام سماوی روی کرۀ سماوی. کرۀ سماوی کره ای فرضی است که ناظر در مرکز آن قرار دارد. این کره مُعَرِف کل آسمان است و فرض می شود همۀ اجرامِ سماوی، غیر از کرۀ زمین، روی سطح داخلی این کره قرار دارند. اگر محور زمین را امتداد دهیم، نقاط تقاطع آن با کرۀ سماوی قطب های سماوی نامیده می شوند. قطب شمال سماوی درست روی قطب شمال زمین، و قطب جنوب سماوی درست روی قطب جنوب زمین است. دایرۀ عظیمۀ روی کرۀ سماوی، در نیمۀ فاصلۀ بین قطب های سماوی، را استوای سماوی می نامند و می توان آن را تصویر استوای زمین روی کرۀ سماوی دانست. استوای سماوی کرۀ سماوی را به آسمان های شمالی و جنوبی تقسیم می کند. یکی از نقاط مرجع مهم روی استوای سماوی نقطۀ اعتدال بهاری است. خورشید در ماه مارس، برابر فروردین، استوای شمالی را در این نقطه قطع می کند. برای تعیین مکان یک ستاره، اخترشناس دایرۀ عظیمۀ فرضی را در نظر می گیرد که از قطب های سماوی و ستارۀ مورد نظر می گذرد. این دایره را دایرۀ ساعتی یا دایرۀ نصف النهاری آن ستاره می نامند که نظیر نصف النهار طول روی زمین است. سپس، اخترشناس زاویۀ بین استوای سماوی و مکان ستاره را روی دایرۀ ساعتی اندازه می گیرد. این زاویه را میل ستاره می نامند و آن را برحسب درجه، دقیقه، و ثانیه نسبت به شمال یا جنوب استوای سماوی اندازه می گیرند که نظیر عرض جغرافیایی روی زمین است. بُعد و میل، با یکدیگر، موقعیت ستاره را روی کرۀ سماوی مشخص می کنند. بُعد و میل بسیاری از ستارگان به صورت جدول های مرجع برای اخترشناسان و ناوبران منتشر می شود. از آن جا که مکان ستاره ها در معرض تغییرات جزئی است، در فواصل منظم باید در این جدول ها تجدیدنظر کرد. نقطۀ مرجع سودمند دیگر نقطۀ سیگما است؛ نقطه ای که نصف النهار سماوی ناظر استوای سماوی را قطع می کند. بُعد این نقطه برابر زمان نجومی محلی ناظر است. فاصلۀ زاویه ای از نقطۀ سیگما تا دایرۀ ساعتی ستاره را زاویۀ ساعتی می نامند. این زاویه برابر است با بُعد ستاره منهای زمان نجومی محلی. از آن جا که نقطۀ اعتدال بهاری، به ویژه در فصل بهار، همواره در آسمان شب مشهود نیست، اما نقطۀ سیگما همیشه دیده می شود، عملاً از زاویۀ ساعتی برای تعیین مکان اجسام در آسمان استفاده می کنند.
wikijoo: مختصات_استوایی،_دستگاه